برای شکایت چک برگشتی چه باید کرد

برای شکایت از چک برگشتی، در ابتدا باید به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت کنید. سپس با توجه به شرایط چک و مهلت های قانونی، می توانید یکی از مسیرهای حقوقی، کیفری یا ثبتی را برای وصول وجه چک و احقاق حقوق خود انتخاب نمایید. این انتخاب بستگی به اهداف شما از شکایت و نوع چک دارد.

معاملات تجاری و مبادلات مالی، جزء لاینفک زندگی اقتصادی امروز محسوب می شوند. در این میان، چک به عنوان یکی از مهم ترین و پرکاربردترین اسناد تجاری، نقش بسزایی در تسهیل این مبادلات ایفا می کند. با این حال، همانند هر ابزار مالی دیگری، استفاده از چک نیز می تواند با چالش هایی همراه باشد که یکی از شایع ترین آن ها، مواجهه با چک برگشتی است. هنگامی که چکی به دلیل عدم موجودی کافی در حساب صادرکننده یا سایر دلایل قانونی، از سوی بانک پرداخت نمی شود، دارنده چک با وضعیت دشواری روبرو می گردد که نیازمند اقدامات قانونی سریع و آگاهانه است. عدم آگاهی از مسیرهای قانونی و مهلت های مقرر، می تواند به تضییع حقوق دارنده چک منجر شود.

درک صحیح از انواع روش های شکایت از چک برگشتی، شرایط هر یک، مدارک مورد نیاز و فرآیندهای مربوطه، برای هر فردی که درگیر این مسئله می شود، حیاتی است. این راهنمای جامع به منظور تبیین دقیق این موارد تهیه شده است تا مخاطبان بتوانند با اتکا به دانش حقوقی موثق، بهترین تصمیم را برای احقاق حقوق خود اتخاذ کرده و مراحل قانونی را با اطمینان کامل طی نمایند.

در مواجهه با چک برگشتی، اولین قدم چیست؟

هنگام مواجهه با عدم پرداخت چک، اولین واکنش دارنده چک باید اقدام فوری و قانونی برای مستندسازی این وضعیت باشد. این اقدامات اولیه، بنیان اصلی برای هرگونه پیگیری قضایی یا ثبتی بعدی را تشکیل می دهند.

مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت

اولین و مهم ترین قدم پس از عدم وصول وجه چک، مراجعه دارنده به بانک صادرکننده چک است. در این مرحله، دارنده باید با ارائه اصل چک و کارت شناسایی معتبر، از بانک درخواست کند تا وجه چک را پرداخت نماید. در صورتی که حساب صادرکننده فاقد موجودی کافی باشد یا به هر دلیل قانونی دیگری (مانند مسدودی حساب)، بانک از پرداخت وجه خودداری کند، موظف است گواهی عدم پرداخت (یا برگشتی) صادر کند. این گواهی، مهم ترین مدرک رسمی برای اثبات برگشت خوردن چک و مبنای شروع تمامی اقدامات قانونی بعدی است.

گواهی عدم پرداخت باید شامل اطلاعاتی نظیر مشخصات کامل چک (تاریخ صدور، مبلغ، شماره سریال)، علت عدم پرداخت، مشخصات صادرکننده چک و تاریخ مراجعه دارنده به بانک باشد. برای چک های صیادی، بانک علاوه بر ارائه گواهی کاغذی، موظف است مراتب عدم پرداخت را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی (سامانه صیاد) نیز ثبت نماید. این ثبت الکترونیکی اهمیت زیادی دارد، زیرا امکان پیگیری های بعدی و اعمال محدودیت ها برای صادرکننده چک را فراهم می آورد.

بررسی نوع چک: صیادی یا قدیمی؟

پیش از هرگونه اقدام قانونی، لازم است نوع چک مورد بررسی قرار گیرد. در ایران، با اجرایی شدن قانون اصلاح قانون صدور چک در سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی آن، دو نوع اصلی چک وجود دارد که از نظر فرآیند شکایت و پیگیری تفاوت هایی دارند:

1. چک های صیادی: این چک ها دارای شناسه ۱۶ رقمی هستند و صدور و انتقال آن ها باید در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شود. برای برگشت زدن چک صیادی، ابتدا باید در سامانه صیاد، عدم پرداخت آن توسط بانک ثبت شود. مزیت اصلی چک های صیادی، سرعت و سهولت در وصول اجراییه و اعمال محدودیت ها برای صادرکننده است.
2. چک های قدیمی (غیر صیادی): این چک ها فاقد شناسه صیادی هستند و صدور و انتقال آن ها نیاز به ثبت در سامانه ندارد. فرآیند شکایت از آن ها بیشتر از طریق دادگاه های حقوقی یا کیفری انجام می شود و از برخی مزایای اجرایی چک های صیادی (مانند صدور مستقیم اجرائیه دادگستری) بی بهره اند.

شناخت این تفاوت، به دارنده چک کمک می کند تا مسیر قانونی مناسب و مؤثرتری را برای مطالبه حقوق خود انتخاب کند.

انتخاب مسیر قانونی: کیفری، حقوقی یا ثبتی؟

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید با توجه به شرایط چک و اهداف خود، یکی از سه مسیر قانونی اصلی (کیفری، حقوقی یا ثبتی) را برای مطالبه وجه چک انتخاب نماید. هر یک از این روش ها دارای مزایا، معایب و شرایط خاص خود هستند.

شکایت کیفری از چک برگشتی (هدف: مجازات صادرکننده و وصول وجه)

هدف اصلی از طرح شکایت کیفری، علاوه بر وصول وجه چک، اعمال مجازات برای صادرکننده چک بلامحل است. این روش به دلیل فشار روانی و قانونی بیشتری که بر صادرکننده وارد می کند، می تواند در تسریع وصول مطالبات مؤثر باشد؛ اما دارای مهلت های محدود و شرایط سختگیرانه تری است.

شرایط ضروری برای شکایت کیفری

برای اینکه یک چک قابلیت پیگیری کیفری را داشته باشد، باید شرایط زیر به طور همزمان رعایت شوند:

• مهلت ۶ ماهه اول (ارائه چک به بانک از تاریخ صدور): دارنده چک باید ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور مندرج در چک، آن را به بانک برای وصول ارائه دهد. این مهلت برای حفظ حق شکایت کیفری ضروری است.
• مهلت ۶ ماهه دوم (طرح شکایت کیفری از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت): پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک شش ماه فرصت دارد تا شکایت کیفری خود را در مراجع قضایی (دادسرا) مطرح کند.
• عدم ذکر شرط در متن چک: چک نباید مشروط به انجام عملی باشد.
• عدم سفید امضا بودن: چک در زمان صدور باید تمامی اطلاعات لازم (مبلغ، تاریخ و نام دارنده) را داشته باشد.
• عدم تضمین: چک نباید بابت تضمین انجام کار یا تعهد دیگری صادر شده باشد.
• عدم وعده دار بودن: تاریخ صدور و تاریخ سررسید مندرج در چک باید یکسان باشد. اگر ثابت شود که چک وعده دار بوده (یعنی تاریخ صدور واقعی پیش از تاریخ مندرج در چک است)، قابلیت پیگیری کیفری از بین می رود.
• عدم انتقال چک پس از برگشت: اگر پس از برگشت خوردن چک، دارنده آن را به شخص دیگری منتقل کند (پشت نویسی کند)، حق شکایت کیفری از بین می رود.

در صورت عدم رعایت هر یک از این شرایط، چک فقط از طریق حقوقی یا ثبتی قابل پیگیری خواهد بود.

مراحل گام به گام شکایت کیفری

1. ثبت نام در سامانه ثنا و اخذ نوبت از دفاتر خدمات قضایی: تمامی افراد برای پیگیری پرونده های قضایی خود باید در سامانه ثنا ثبت نام کنند. پس از آن، برای ثبت شکواییه نیاز به مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و اخذ نوبت است.
2. تنظیم و ثبت شکواییه: شکواییه با ذکر دقیق مشخصات طرفین، شرح واقعه (برگشت خوردن چک)، مبلغ و شماره چک، دلایل و مدارک (اصل چک و گواهی عدم پرداخت) تنظیم و در دفاتر خدمات قضایی ثبت می شود.
3. ارسال پرونده به دادسرا و رسیدگی: پس از ثبت، پرونده به دادسرای صالح (معمولاً دادسرای محل برگشت خوردن چک یا محل اقامت صادرکننده) ارسال می شود. دادسرا به جرم صدور چک بلامحل رسیدگی کرده و صادرکننده را احضار می کند. در صورت عدم حضور یا عدم ارائه دلیل موجه، ممکن است قرار تأمین کیفری صادر شود.
4. رسیدگی در دادگاه کیفری و صدور حکم: پس از تحقیقات مقدماتی در دادسرا و در صورت احراز جرم، کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارسال می شود. دادگاه پس از بررسی مدارک و دفاعیات طرفین، اقدام به صدور حکم می نماید که می تواند شامل مجازات حبس و جزای نقدی برای صادرکننده باشد.
5. مراحل اجرای حکم: در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای احکام کیفری اقدامات لازم را برای اعمال مجازات و همچنین وصول وجه چک از طریق توقیف اموال، جلب یا ممنوع الخروجی صادرکننده انجام می دهد.

شکایت حقوقی از چک برگشتی (هدف: صرفاً وصول وجه و خسارات)

شکایت حقوقی، مرسوم ترین راه برای وصول وجه چک برگشتی و خسارات ناشی از آن است. این روش برخلاف شکایت کیفری، محدودیت های زمانی کمتری دارد و برای تمامی انواع چک ها (حتی چک هایی که شرایط کیفری را ندارند) قابل اعمال است. هدف اصلی در اینجا، صرفاً مطالبه و وصول وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه است و جنبه مجازاتی ندارد.

مراحل گام به گام شکایت حقوقی

1. تنظیم دادخواست مطالبه وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه: دارنده چک باید یک دادخواست حقوقی با عنوان مطالبه وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه تنظیم کند. در این دادخواست، علاوه بر اصل مبلغ چک، می توان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه را نیز بر اساس شاخص بانک مرکزی از تاریخ سررسید چک تا زمان پرداخت کامل، درخواست نمود.
2. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی: دادخواست به همراه مدارک لازم (اصل و کپی چک، گواهی عدم پرداخت، کارت ملی دارنده) در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه حقوقی صالح ارسال می شود.
3. رسیدگی در دادگاه حقوقی و صدور حکم: دادگاه پس از ثبت پرونده، وقت رسیدگی تعیین می کند. طرفین دعوا (خواهان و خوانده) می توانند با ارائه مدارک و لایحه دفاعیه، ادعاهای خود را مطرح کنند. پس از بررسی های لازم، دادگاه اقدام به صدور رأی مبنی بر محکومیت یا عدم محکومیت صادرکننده به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه می نماید.
4. مراحل اجرای حکم: در صورت صدور حکم قطعی به نفع دارنده چک، پرونده به اجرای احکام حقوقی ارجاع داده می شود. در این مرحله، دارنده می تواند اموال صادرکننده (مانند حساب های بانکی، خودرو، ملک) را برای توقیف و فروش و در نهایت وصول طلب خود معرفی کند.

اقدام از طریق اجرای ثبت (برای وصول سریع تر)

روش ثبتی، یکی از سریع ترین و کم هزینه ترین روش ها برای وصول وجه چک در صورت وجود شرایط خاص است. این روش مستلزم مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک بوده و می تواند بدون نیاز به دادرسی طولانی در دادگاه، منجر به صدور اجرائیه شود.

شرایط لازم برای اقدام ثبتی

برای استفاده از این روش، چک باید دارای شرایط زیر باشد:

• چک در وجه حامل نباشد: چک باید صراحتاً به نام یک شخص حقیقی یا حقوقی صادر شده باشد.
• چک مدت دار نباشد: تاریخ صدور و سررسید چک باید یکسان باشد.
• عدم وجود خدشه در چک: چک نباید مخدوش شده باشد یا ادعایی مبنی بر جعل یا سایر ایرادات شکلی در آن وجود داشته باشد.
• دریافت گواهی عدم پرداخت: مشابه روش های دیگر، دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک ضروری است.

مراحل گام به گام اقدام ثبتی

1. مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک محل: دارنده چک با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت و مدارک هویتی، به اداره ثبت اسناد و املاک محل اقامت صادرکننده یا محل بانک محال علیه مراجعه می کند.
2. تنظیم و ثبت درخواست صدور اجرائیه: دارنده چک درخواست صدور اجرائیه ثبتی را تنظیم و ثبت می نماید. هزینه های ثبتی در این روش معمولاً کمتر از هزینه های دادرسی حقوقی است.
3. صدور اجرائیه و ابلاغ به صادرکننده: اداره ثبت پس از بررسی مدارک و احراز شرایط، اجرائیه را صادر و به صادرکننده چک ابلاغ می کند. صادرکننده از تاریخ ابلاغ، ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت وجه چک اقدام کند یا اعتراض خود را مطرح نماید.
4. مراحل توقیف اموال و وصول طلب: در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر و عدم اعتراض موجه، دارنده چک می تواند اموال صادرکننده را از طریق اداره ثبت توقیف و به مزایده گذاشته تا طلب خود را وصول نماید.

جدول مقایسه جامع روش های شکایت از چک برگشتی

انتخاب مسیر مناسب برای شکایت از چک برگشتی نیازمند درک دقیق تفاوت ها و ویژگی های هر یک از روش های قانونی است. جدول زیر به صورت خلاصه، مقایسه ای کاربردی بین سه روش کیفری، حقوقی و ثبتی ارائه می دهد:

ویژگی	شکایت کیفری	شکایت حقوقی	اقدام از طریق اجرای ثبت
هدف اصلی	مجازات صادرکننده و وصول وجه	صرفاً وصول وجه و خسارات	وصول سریع تر وجه
مرجع رسیدگی	دادسرا و دادگاه کیفری	دادگاه حقوقی	اداره ثبت اسناد و املاک
مهلت های قانونی	دو مهلت ۶ ماهه (ارائه به بانک و طرح شکایت)	بدون محدودیت زمانی خاص (تا ۱۰ سال پس از سررسید)	تا ۱۰ سال پس از سررسید
قابلیت مجازات صادرکننده	بله (حبس، جزای نقدی)	خیر	خیر
قابلیت توقیف اموال	بله (همراه با قرار تأمین)	بله (پس از صدور حکم یا دستور موقت)	بله (از طریق اجرائیه ثبتی)
سرعت رسیدگی	متوسط	متوسط تا طولانی	بالا (در صورت وجود شرایط)
هزینه تخمینی	متوسط	متوسط تا بالا	پایین تر (نسبت به دادرسی)
پیچیدگی فرآیند	بالا (شرایط خاص، نیاز به اثبات جرم)	متوسط	پایین (در صورت وجود شرایط)
شمول بر انواع چک	محدود (چک های واجد شرایط)	فراگیر (تمامی چک ها)	محدود (چک های دارای شرایط ثبتی)

چک هایی که نمی توان از آن ها شکایت کیفری کرد

قانون گذار برای حمایت از دارنده چک در برابر سوءاستفاده صادرکنندگان، صدور چک بلامحل را جرم تلقی کرده است؛ اما این حمایت کیفری شامل همه انواع چک ها و شرایط نمی شود. برخی چک ها، به دلیل ماهیت یا شرایط صدور و ارائه آن ها، فقط از طریق مراجع حقوقی یا ثبتی قابل پیگیری هستند و جنبه کیفری ندارند. شناخت این موارد برای دارنده چک ضروری است تا مسیر قانونی صحیح را از ابتدا انتخاب کند و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری نماید.

چک های زیر از شمول قابلیت شکایت کیفری خارج هستند:

• چک سفید امضا (در صورت اثبات): اگر ثابت شود که صادرکننده، چک را به صورت سفید امضا (بدون ذکر مبلغ یا نام دارنده) صادر کرده و دارنده بعداً آن را تکمیل کرده است، چک جنبه کیفری نخواهد داشت.
• چک های مشروط (در صورت قید شرط در متن): چکی که وصول وجه آن منوط به تحقق یک شرط خاص باشد و این شرط به صراحت در متن چک قید شده باشد، قابلیت پیگیری کیفری ندارد. (مانند در صورت انجام کار X، این چک قابل وصول است).
• چک های تضمین (در صورت قید در متن یا اثبات هدف تضمین): اگر در متن چک صراحتاً قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله، تعهد یا حسن انجام کار صادر شده است، یا حتی اگر این امر به طریق دیگری (مانند شهادت شهود یا قرارداد) اثبات شود، نمی توان از آن شکایت کیفری کرد.
• چک های بدون تاریخ یا با تاریخ دست نویس توسط دارنده: اگر چک فاقد تاریخ صدور باشد، یا دارنده خود اقدام به درج تاریخ روی چک کرده باشد، جنبه کیفری از بین می رود. تاریخ صدور باید در زمان صدور چک توسط صادرکننده درج شده باشد.
• چک های وعده دار (تاریخ صدور و سررسید متفاوت): اگر تاریخ صدور واقعی چک، پیش از تاریخ مندرج در چک به عنوان سررسید باشد، به آن چک وعده دار گفته می شود و قابلیت پیگیری کیفری ندارد. این موضوع معمولاً با اظهارات صادرکننده یا شهود قابل اثبات است.
• چک های صادره بابت معاملات نامشروع یا ربا: اگر ثابت شود که چک بابت انجام یک معامله غیرقانونی (مانند قمار، خرید و فروش مواد مخدر) یا به عنوان بهره ربوی صادر شده است، قابلیت شکایت کیفری نخواهد داشت.
• چک هایی که مهلت های قانونی ۶ ماهه برای شکایت کیفری آن ها سپری شده است: همانطور که پیش تر اشاره شد، عدم رعایت دو مهلت شش ماهه (ارائه به بانک و طرح شکایت)، حق پیگیری کیفری را از بین می برد.
• چک هایی که پس از برگشت خوردن پشت نویسی و به دیگری منتقل شده اند: اگر پس از صدور گواهی عدم پرداخت، دارنده اولیه چک را به شخص ثالثی منتقل کند (مثلاً با پشت نویسی)، دارنده جدید حق شکایت کیفری را نخواهد داشت.
• چک های صادره از موسسات مالی و اعتباری غیربانکی (در گذشته و طبق قانون): هرچند با قانون جدید چک، بسیاری از این موارد اصلاح شده، اما در قوانین قبلی، چک های صادره از برخی موسسات مالی غیربانکی خاص، از شمول حمایت کیفری خارج بودند.

شناخت دقیق این موارد، مانع از انتخاب مسیر اشتباه و تحمیل هزینه های اضافی به دارنده چک می شود. در صورت مواجهه با چنین چک هایی، راهکار صرفاً پیگیری از طریق مراجع حقوقی یا ثبتی خواهد بود.

مدارک جامع و کامل مورد نیاز برای انواع شکایت چک برگشتی

آماده سازی مدارک کامل و دقیق، سنگ بنای هرگونه شکایت موفقیت آمیز از چک برگشتی است. نقص یا عدم ارائه به موقع مدارک می تواند منجر به تأخیر در روند رسیدگی یا حتی رد دعوا شود. در ادامه، لیست جامعی از مدارک مورد نیاز برای انواع شکایت از چک برگشتی ارائه شده است:

1. اصل چک برگشتی و کپی آن: اصل چک، مهم ترین و اساسی ترین مدرک است. در زمان ارائه به مراجع قضایی یا ثبتی، معمولاً اصل چک بایگانی می شود، لذا داشتن کپی از تمامی صفحات چک (به ویژه پشت آن برای ثبت پشت نویسی ها) ضروری است.
2. گواهی عدم پرداخت بانک (با ذکر علت): این گواهی که توسط بانک محال علیه صادر می شود، باید به وضوح علت برگشت خوردن چک (مانند کسر موجودی، مسدودی حساب، دستور عدم پرداخت) را ذکر کند. این مدرک اثبات می کند که چک در موعد مقرر به بانک ارائه شده و پرداخت نگردیده است.
3. کارت ملی و شناسنامه دارنده چک (و وکیل در صورت وجود): ارائه مدارک هویتی معتبر برای احراز هویت دارنده چک (خواهان یا شاکی) و یا وکیل قانونی او الزامی است.
4. وکالت نامه (در صورت مراجعه وکیل): اگر فرآیند شکایت از طریق وکیل انجام شود، اصل وکالت نامه رسمی که حدود اختیارات وکیل در آن مشخص شده باشد، باید ارائه گردد.
5. سایر مستندات مرتبط:
   • قرارداد یا توافق نامه: در صورتی که چک بابت انجام یک معامله یا قرارداد خاص صادر شده باشد، ارائه قرارداد مربوطه (مانند قرارداد خرید و فروش، اجاره، مشارکت) می تواند به اثبات ماهیت و منشأ چک کمک کند.
   • فاکتور، رسید یا اسناد حسابداری: هرگونه مدرکی که اثبات کننده بدهی صادرکننده چک و تعهد او به پرداخت باشد (مانند فاکتور فروش کالا، رسید دریافت خدمات).
   • شهادت شهود: در برخی موارد، شهادت افرادی که در زمان صدور چک یا وقوع معامله حضور داشته اند، می تواند به تقویت پرونده کمک کند.
   • اظهارنامه قضایی: اگر پیش از طرح دعوا، اظهارنامه ای برای صادرکننده چک ارسال شده باشد، ارائه کپی آن می تواند مفید باشد.
   • مستندات اثبات شرط: اگر چک مشروط باشد و شرط محقق شده باشد (برای پیگیری حقوقی)، مستندات اثبات تحقق شرط لازم است.
6. فیش واریزی هزینه های دادرسی یا ثبتی: برای ثبت هرگونه شکایت یا درخواست اجراییه، پرداخت هزینه های قانونی مربوطه (مانند هزینه دادرسی، هزینه ثبت اجرائیه، تمبر مالیاتی) الزامی است و فیش واریزی باید به پرونده پیوست شود.

نکات کلیدی و اطلاعات تکمیلی مهم

فراتر از مراحل اصلی شکایت، آگاهی از نکات تکمیلی و جزئیات قانونی می تواند به دارنده چک در مدیریت بهتر پرونده و افزایش شانس موفقیت کمک کند. این اطلاعات شامل نحوه پیگیری، عواقب حقوقی و کیفری، زمان بندی و راهکارهای پیشگیرانه است.

استعلام و پیگیری وضعیت چک و پرونده

پیگیری مستمر وضعیت چک و پرونده قضایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا دارنده چک از آخرین تحولات مطلع باشد:

• سامانه صیاد (برای چک های جدید): برای چک های صیادی، می توان از طریق اپلیکیشن های موبایل بانکی یا سایت های مربوطه، وضعیت چک را استعلام گرفت. همچنین پس از برگشت خوردن چک، اطلاعات آن در سامانه صیاد ثبت و قابل پیگیری است.
• سامانه ثنا (پیگیری ابلاغیه ها و وضعیت پرونده قضایی): سامانه ثنا، درگاه اصلی برای اطلاع از روند پرونده های قضایی و دریافت ابلاغیه های دادگاه است. تمامی مراحل شکایت (اعم از کیفری و حقوقی)، از جمله تعیین وقت رسیدگی، احضاریه ها و احکام صادره، از طریق این سامانه به اطلاع طرفین دعوا می رسد.

عواقب و مجازات های چک برگشتی برای صادرکننده

صدور چک بلامحل، عواقب جدی قانونی و اعتباری برای صادرکننده به دنبال دارد که می تواند به شرح زیر باشد:

• محدودیت های بانکی:
  • عدم صدور دسته چک جدید.
  • مسدودی حساب های صادرکننده تا سقف مبلغ چک برگشتی.
  • عدم امکان افتتاح هرگونه حساب یا دریافت تسهیلات بانکی.
• اعتبار منفی در سامانه صیاد و سیستم بانکی کشور: صادرکننده چک برگشتی، در سامانه یکپارچه اعتبارسنجی بانک مرکزی دارای سابقه منفی خواهد شد که می تواند بر فعالیت های مالی و تجاری آینده او تأثیر منفی بگذارد.
• مجازات های کیفری (در صورت شکایت کیفری):
  • حبس (برای مبالغ مختلف، حبس های متفاوتی در نظر گرفته شده است).
  • جزای نقدی.
• ممنوع الخروجی: در صورت عدم پرداخت وجه چک و در برخی موارد، با درخواست دارنده چک، قاضی می تواند قرار ممنوع الخروجی صادرکننده را صادر کند.

مدت زمان رسیدگی به شکایت چک برگشتی

مدت زمان دقیق رسیدگی به شکایت چک برگشتی قابل پیش بینی نیست و به عوامل متعددی بستگی دارد:

• پیچیدگی پرونده: هرچه پرونده دارای ابهامات بیشتر، ادعاهای متقابل یا نیاز به تحقیقات گسترده تر باشد، زمان بیشتری می برد.
• حجم کاری دادگاه: میزان پرونده های در حال رسیدگی در شعبه مربوطه می تواند بر سرعت کار تأثیر بگذارد.
• اقدامات طرفین: همکاری یا عدم همکاری صادرکننده، سرعت در ارائه مدارک، حضور به موقع در جلسات و پیگیری فعال دارنده چک، همگی در طولانی یا کوتاه شدن فرآیند مؤثرند.
• نوع شکایت: به طور کلی، روش ثبتی می تواند سریع تر از روش حقوقی و حقوقی سریع تر از کیفری به نتیجه برسد، اما این قاعده همیشه مطلق نیست.

معمولاً فرآیند یک پرونده چک برگشتی از چند ماه تا حتی چند سال می تواند به طول انجامد.

مرجع صالح برای رسیدگی

تعیین مرجع صالح برای رسیدگی به شکایت چک برگشتی به نوع شکایت بستگی دارد:

• دادسرا و دادگاه کیفری: برای شکایت کیفری، پرونده ابتدا در دادسرای محل صدور چک یا محل برگشت خوردن آن (بانک محال علیه) طرح شده و سپس به دادگاه کیفری ارسال می شود.
• دادگاه حقوقی: برای شکایت حقوقی، دادگاه صالح معمولاً دادگاه محل اقامت صادرکننده چک یا محل صدور چک یا محل بانک محال علیه است.
• اداره ثبت: برای اقدام از طریق اجرای ثبت، مرجع صالح اداره ثبت اسناد و املاک محل بانک صادرکننده چک یا محل اقامت صادرکننده است.

شکایت چک برگشتی در شهرستان ها و خارج از محل صدور

در صورتی که دارنده چک در شهرستانی غیر از محل صدور یا محل بانک محال علیه اقامت داشته باشد، همچنان می تواند از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در محل اقامت خود، شکواییه یا دادخواست خود را ثبت نماید. پرونده پس از ثبت، به مرجع صالح در شهرستان مربوطه ارجاع داده می شود. این امکان، نیاز به سفرهای مکرر را کاهش داده و فرآیند را تسهیل می کند.

تفاوت های کلیدی چک صیادی و قدیمی در فرآیند شکایت

قانون جدید چک، تفاوت های مهمی را بین چک های صیادی و قدیمی در فرآیند شکایت ایجاد کرده است:

• سامانه صیاد: چک های صیادی حتماً باید در سامانه صیاد ثبت شوند. عدم ثبت منجر به عدم امکان پرداخت یا برگشت زدن می شود.
• اجرائیه مستقیم: برای چک های صیادی، در صورت عدم پرداخت، دارنده می تواند مستقیماً از طریق دادگستری (و نه لزوماً دادگاه حقوقی) درخواست صدور اجرائیه کند که فرآیند وصول را به مراتب سریع تر می کند.
• اعتبارسنجی: سامانه صیاد امکان استعلام اعتبار صادرکننده را پیش از پذیرش چک فراهم می کند که به کاهش ریسک کمک می نماید.
• محدودیت های بیشتر: محدودیت های بانکی برای صادرکنندگان چک های صیادی برگشتی، سریع تر و جامع تر اعمال می شود.

نکاتی برای جلوگیری از دریافت چک برگشتی

بهترین راهکار، پیشگیری از وقوع چک برگشتی است. رعایت نکات زیر می تواند ریسک دریافت چک بلامحل را به حداقل برساند:

• اهمیت استعلام اعتبار صادرکننده و چک قبل از پذیرش: پیش از پذیرش هر چک، به ویژه چک های صیادی، حتماً از طریق سامانه صیاد یا اپلیکیشن های بانکی، از وضعیت اعتبار صادرکننده و سابقه چک های او استعلام بگیرید.
• ثبت چک صیادی در سامانه: در زمان دریافت چک صیادی، از صادرکننده بخواهید که آن را در سامانه صیاد ثبت کند و شما نیز به عنوان دارنده، حتماً صحت اطلاعات و انتقال آن را تأیید کنید.
• پرهیز از پذیرش چک های مشروط، تضمینی، وعده دار: تا حد امکان از پذیرش چک هایی که شرایط پیگیری کیفری را ندارند یا با چالش های حقوقی بیشتری روبرو هستند، خودداری کنید.
• عدم پذیرش چک سفید امضا: هرگز چک سفید امضا را نپذیرید، زیرا اثبات مبلغ و سایر جزئیات در زمان شکایت با دشواری همراه خواهد بود.

نتیجه گیری

مواجهه با چک برگشتی، هرچند تجربه ای ناخوشایند است، اما با آگاهی و اقدام به موقع می توان از تضییع حقوق جلوگیری کرد. انتخاب مسیر صحیح از میان گزینه های کیفری، حقوقی و ثبتی، بستگی به شرایط خاص چک، مهلت های قانونی و اهداف دارنده دارد. در این مقاله به تفصیل به بررسی هر یک از این روش ها، شرایط، مدارک لازم و مراحل اجرایی آن ها پرداخته شد.

با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت و شناخت کامل تفاوت های چک های صیادی و قدیمی، دارنده چک می تواند با اطمینان بیشتری گام بردارد. همچنین، آگاهی از عواقب جدی برای صادرکننده چک برگشتی و نکات پیشگیرانه، به کاهش ریسک در مبادلات آتی کمک شایانی می کند. همواره توصیه می شود که در مواجهه با چنین مسائلی، ضمن حفظ آرامش، از مشاوره متخصصین حقوقی بهره مند شوید تا بهترین و مؤثرترین راهکار برای احقاق حقوق شما انتخاب و اجرا گردد. به یاد داشته باشید که حقوق شما قابل استیفاست و با پیگیری صحیح، امکان وصول مطالبات قانونی وجود دارد.