ارث بردن مرد از زن

بله، طبق قوانین مدنی ایران، مرد از همسر متوفی خود ارث می برد. این ارث بری تحت شرایط خاصی صورت می گیرد و میزان سهم ارث مرد از زن بستگی به وجود یا عدم وجود فرزند برای متوفی و نوع عقد نکاح (دائم یا موقت) دارد. قوانین ارث در فقه اسلامی ریشه دارند و در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به تفصیل تشریح شده اند. درک این قوانین برای هر فرد، به ویژه در مواقع بحرانی فوت همسر، از اهمیت بالایی برخوردار است.

فوت همسر یکی از دشوارترین مراحل زندگی است و در کنار مسائل عاطفی، پیچیدگی های حقوقی مربوط به ارث نیز مطرح می شود. این مقاله با هدف تبیین جامع و دقیق قوانین ارث شوهر از زن در حقوق ایران، به تمامی ابهامات و پرسش های رایج در این زمینه پاسخ می دهد. از شرایط لازم برای ارث بری گرفته تا نحوه محاسبه سهم الارث در حالات مختلف، با استناد به مواد قانونی مرتبط در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا منبعی معتبر و کامل برای مخاطبان فراهم آید.

آیا مرد از زن ارث می برد؟ مبنای قانونی توارث زوجین

بر اساس قوانین جاری در جمهوری اسلامی ایران و فقه امامیه، پاسخ به این پرسش که آیا مرد از همسر خود ارث می برد؟ قاطعانه مثبت است. توارث میان زوجین، یکی از موجبات اصلی ارث محسوب می شود و ریشه در رابطه سببی ناشی از عقد نکاح دائم دارد.

ماده ۸۶۱ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به صراحت بیان می دارد که موجبات ارث دو چیز است: «نسب» و «سبب». رابطه نسبی به پیوندهای خونی (مانند رابطه پدر و فرزند یا مادر و فرزند) اشاره دارد، در حالی که رابطه سببی، همانند رابطه زوجیت، به واسطه عقد نکاح صحیح و دائم بین زن و مرد ایجاد می شود.

این اصل مهم، در ماده ۹۴۰ قانون مدنی نیز مورد تأکید قرار گرفته است: «زوجین که زوجیت آنها دائمی باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» این ماده به وضوح بیان می کند که اساس توارث میان زن و شوهر، صرفاً در چارچوب عقد نکاح دائم معنا پیدا می کند و نه عقد موقت (صیغه).

بنابراین، وجود رابطه زوجیت دائم در زمان فوت همسر، اصلی ترین رکن برای تحقق ارث بردن مرد از زن است. این رابطه به مرد حق مطالبه سهم الارث مشخصی از ترکه (ماترک) همسر متوفی اش را می دهد. ترکه شامل کلیه دارایی های مثبت و منفی (اموال، مطالبات و دیون) فرد فوت شده است.

شرایط لازم برای ارث بردن مرد از زن چیست؟

با وجود تأیید اصل ارث بردن مرد از زن، تحقق این حق منوط به وجود شرایط خاصی است که در قانون مدنی به تفصیل ذکر شده اند. آگاهی از این شرایط، برای درک صحیح فرآیند توارث و جلوگیری از بروز ابهامات، ضروری است.

۱. عقد نکاح دائم

اساسی ترین شرط برای سهم ارث مرد از زن، وجود عقد نکاح دائم میان زوجین است. همان طور که در ماده ۹۴۰ قانون مدنی بیان شد، توارث صرفاً مختص عقد دائم است و در ازدواج موقت (صیغه) چنین حقی به طور پیش فرض وجود ندارد. بنابراین، اگر رابطه زوجیت تنها از طریق عقد موقت برقرار بوده باشد، مرد پس از فوت زن، هیچ سهمی از ترکه او نخواهد برد.

۲. برقراری رابطه زوجیت در زمان فوت

شرط دیگر این است که رابطه زوجیت در لحظه فوت زن متوفی برقرار باشد. به این معنا که زوجین از یکدیگر طلاق نگرفته باشند و در صورت طلاق، شرایط خاص استثنایی (مانند طلاق رجعی در ایام عده) حاکم نباشد.

۳. زنده بودن مرد در زمان فوت زن

اصل توارث ایجاب می کند که وارث (در اینجا مرد) در زمان فوت مورث (زن) زنده باشد. اگر مرد پیش از زن فوت کرده باشد، بدیهی است که نمی تواند از او ارث ببرد. اگر فوت همزمان باشد و تقدم و تأخر مشخص نباشد، در فرض وجود سبب ارث (زوجیت) و عدم وجود وارث نسبی دیگر، توارث امکان پذیر است، اما این موضوع دارای پیچیدگی های خاص حقوقی است.

۴. عدم وجود موانع ارث

حتی در صورت وجود شرایط فوق، برخی موانع قانونی می توانند از ارث بردن مرد از زن جلوگیری کنند. این موانع عبارت اند از:

• قتل مورث: اگر مردی همسر خود را به قتل رسانده باشد (اعم از عمد یا شبه عمد)، از او ارث نخواهد برد. این قاعده شامل قتل خطئی محض نمی شود، مگر در موارد خاص.

• کفر: کافر از مسلمان ارث نمی برد. اما مسلمان از کافر ارث می برد. این قاعده برای حفظ برتری دین اسلام در احکام ارث است.

• لعان: در صورتی که زوجین، یکدیگر را لعان کرده باشند (که در موارد خاصی از اتهام زنا یا انکار نسب فرزند پیش می آید)، رابطه توارث میان آن ها قطع می شود.

• ولدالزنا بودن: فرزند ناشی از زنا از پدر و مادر و اقوام آن ها ارث نمی برد و آن ها نیز از او ارث نمی برند. این مورد بیشتر برای رابطه نسبی است، اما در کل موانع ارث ذکر می شود.

• حمل (جنین): جنینی که در زمان فوت مورث وجود دارد، در صورتی ارث می برد که زنده متولد شود و قابل توارث باشد.

• غایب مفقودالاثر بودن: اگر مردی غایب مفقودالاثر باشد و همسرش فوت کند، سهم او به صورت امانت نگهداری می شود تا وضعیت حیات یا فوت او مشخص شود. پس از گذشت مهلت های قانونی و اثبات فوت فرضی، ارث به او تعلق نمی گیرد و به وارثان بعدی منتقل می شود.

شناخت دقیق این شرایط و موانع برای هرگونه اقدام حقوقی در زمینه ارث، ضروری است و کمک می کند تا از تضییع حقوق احتمالی جلوگیری شود.

نحوه محاسبه سهم ارث مرد از زن (جزئیات و مثال های کاربردی)

نحوه محاسبه ارث مرد از زن از مهمترین بخش های مربوط به ارث بری است. میزان سهم الارث مرد از همسر متوفی اش، یک سهم مشخص (فریضه) است و بر اساس وجود یا عدم وجود فرزند برای زن متوفی تعیین می شود. این احکام در ماده ۹۱۳ قانون مدنی به وضوح بیان شده اند و اساس آن بر فقه اسلامی است.

قانون کلی: سهم الارث زوج از سهام مشخصه

در نظام ارث ایران، سهم زوج (شوهر) و زوجه (زن) از جمله سهام «فریضه» یا «مقدره» است؛ به این معنی که میزان آن در قانون صریحاً مشخص شده و تغییرناپذیر است. برخلاف برخی وراث نسبی که سهم شان ممکن است با وجود یا عدم وجود وراث دیگر تغییر کند، سهم زوج از ماترک، پس از کسر دیون و وصایا (تا ثلث مال)، ثابت و مشخص است.

حالت اول: در صورت وجود فرزند برای زن متوفی (از همین شوهر یا از ازدواج های قبلی)

اگر زن متوفی دارای فرزند باشد، چه این فرزند از ازدواج با همین شوهر باشد و چه از ازدواج های قبلی، سهم ارث شوهر از زن با فرزند به میزان یک چهارم (۱/۴) از کل ماترک خواهد بود.

• استناد قانونی: این حکم بر اساس ماده ۹۱۳ قانون مدنی است که مقرر می دارد: «هر یک از زوجین در صورتی که دیگری فوت کند، ارث می برد. در صورت فوت زن، شوهر یک چهارم از اموال او را می برد در صورتی که زن اولاد داشته باشد و اگر اولاد نداشته باشد، یک دوم از اموال او را می برد.»

• مثال عملی:
  
  تصور کنید زنی فوت کرده و مجموع دارایی های او (شامل خانه، وجه نقد، و سایر اموال منقول و غیرمنقول) پس از کسر بدهی ها و اجرای وصیت، ۱۰۰ میلیون تومان باشد. او دارای یک فرزند پسر است (که فرض می کنیم فرزند همین شوهر است).
  
  محاسبه: سهم شوهر = ۱/۴ از ۱۰۰ میلیون تومان = ۲۵ میلیون تومان.
  
  ۷۵ میلیون تومان باقیمانده، بین سایر وراث (در اینجا فرزند) تقسیم خواهد شد.

حالت دوم: در صورت عدم وجود فرزند برای زن متوفی

اگر زن متوفی فرزندی نداشته باشد، در این صورت سهم ارث شوهر از زن بدون فرزند به میزان یک دوم (۱/۲) از کل ماترک خواهد بود.

• استناد قانونی: این حکم نیز بر اساس همان ماده ۹۱۳ قانون مدنی است که در بخش قبل ذکر شد.

• مثال عملی:
  
  فرض کنید زنی فوت کرده و مجموع دارایی های او (پس از کسر دیون و وصایا) ۱۰۰ میلیون تومان باشد. او فرزندی ندارد.
  
  محاسبه: سهم شوهر = ۱/۲ از ۱۰۰ میلیون تومان = ۵۰ میلیون تومان.
  
  ۵۰ میلیون تومان باقیمانده، بین سایر وراث نسبی (مانند پدر، مادر، خواهر، برادر متوفی) تقسیم می شود.

حالت سوم: مرد تنها وارث زن باشد (عدم وجود وارث نسبی دیگر)

اگر زن متوفی هیچ وارث نسبی دیگری جز شوهر خود نداشته باشد (نه پدر و مادر، نه فرزند، نه خواهر و برادر و نه سایر طبقات ارث)، در این حالت، شوهر علاوه بر سهم فریضه خود، باقی مانده ماترک را نیز به عنوان «رد» دریافت خواهد کرد. به این معنا که تمام ماترک به مرد تعلق می گیرد.

• استناد قانونی: این حکم بر اساس ماده ۹۴۹ قانون مدنی است که بیان می دارد: «در صورت نبودن هیچ وارث دیگر به جز زوج یا زوجه، مرد تمام ترکه همسرش را و زن فقط سهم خود را می برد.» (البته این قسمت از ماده مربوط به زن نیاز به توضیح بیشتری دارد که خارج از بحث فعلی است).

• مثال عملی:
  
  زنی فوت کرده و دارایی خالص او ۱۰۰ میلیون تومان است. او هیچ وارث دیگری جز شوهرش ندارد.
  
  محاسبه: سهم شوهر در ابتدا ۱/۲ (به فرض عدم وجود فرزند) یعنی ۵۰ میلیون تومان است. چون وارث دیگری وجود ندارد، ۵۰ میلیون تومان باقیمانده نیز به شوهر «رد» می شود. در نتیجه، تمام ۱۰۰ میلیون تومان به شوهر تعلق خواهد گرفت.

نحوه ارث بردن زوج از انواع اموال (منقول و غیرمنقول)

در گذشته، ابهاماتی در خصوص ارث بردن زن از اموال غیرمنقول (زمین و بنا) وجود داشت، اما برای مرد چنین محدودیتی هرگز وجود نداشته است. ماده ۹۴۶ قانون مدنی به صراحت بیان می کند: «زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد.» این ماده تأکید می کند که مرد از کلیه اموال همسر متوفی خود، اعم از منقول (مانند وجه نقد، خودرو، اثاثیه) و غیرمنقول (مانند زمین، خانه، آپارتمان) ارث می برد و هیچ تفاوتی در نوع مال برای سهم الارث او وجود ندارد.

همچنین، ماده ۹۴۸ قانون مدنی حق مهمی را برای زوج قائل شده است: «هرگاه ورثه از اداء قیمت ابنیه و اشجار و اعیانی اموال دیگر امتناع نمایند، زن می تواند حق خود را از عین آنها استیفاء کند.» اگرچه این ماده بیشتر به حقوق زوجه اشاره دارد، اما روح کلی آن در مورد حق استیفاء زوج نیز قابل تعمیم است. در واقع، حق زوج بر ماترک، حق بر جزء مشاع است و در صورت عدم توافق بر تقسیم یا فروش، می تواند سهم خود را از عین اموال مطالبه کند.

برای جمع بندی بصری، جدول زیر خلاصه ای از سهم الارث مرد از زن را در حالات مختلف ارائه می دهد:

حالت	وجود فرزند برای زن متوفی	سهم الارث مرد از زن	ماده قانونی
۱	بله (از همین شوهر یا از ازدواج قبلی)	یک چهارم (۱/۴)	ماده ۹۱۳ ق.م
۲	خیر	یک دوم (۱/۲)	ماده ۹۱۳ ق.م
۳	خیر (و مرد تنها وارث باشد)	تمام ماترک (۱/۲ به فرض و مابقی به رد)	ماده ۹۴۹ ق.م

در نظام حقوقی ایران، سهم الارث زوج (شوهر) و زوجه (زن) از جمله سهام مقدره و تغییرناپذیر است که میزان آن در قانون مدنی صراحتاً بر اساس وجود یا عدم وجود فرزند برای متوفی تعیین شده است.

آیا قانون جدیدی برای ارث بردن مرد از زن وجود دارد؟ (رفع یک باور غلط)

یکی از پرسش های پرتکرار و باورهای غلط رایج در جامعه، وجود قانون جدید ارث مرد از زن است. لازم است به صراحت و با تأکید اعلام شود که در زمینه ارث بردن مرد از زن و میزان سهم الارث او، هیچ قانون جدیدی تصویب نشده است که تغییرات اساسی در مواد قانون مدنی ایجاد کند.

قوانین مربوط به ارث در ایران، به ویژه بخش های مرتبط با سهم ارث مرد از زن، ریشه در فقه امامیه داشته و به عنوان قواعد آمره تلقی می شوند. قواعد آمره، قوانینی هستند که جنبه دستوری و الزامی دارند و افراد نمی توانند با توافق یا قراردادهای خصوصی، از اجرای آن ها شانه خالی کنند یا آن ها را تغییر دهند. این ثبات در قوانین ارث، به دلیل اهمیت و حساسیت بالای موضوع و نیاز به رعایت عدالت شرعی و حقوقی است.

بنابراین، هر آنچه در مواد ۸۶۱، ۹۱۳، ۹۴۰، ۹۴۳، ۹۴۴، ۹۴۶، ۹۴۸ و ۹۴۹ قانون مدنی در مورد ارث شوهر از زن آمده است، همچنان به قوت خود باقی است و مبنای تمامی محاسبات و تقسیم ارث خواهد بود. هرگونه شایعه یا ادعا مبنی بر تصویب قوانین جدید که سهم مرد را تغییر دهد، بی اساس است و نباید به آن اعتنا کرد. افراد باید برای اطمینان از صحت اطلاعات، همواره به متن رسمی و به روز قوانین مراجعه یا از متخصصین حقوقی مشاوره بگیرند.

ارث مرد از زن در عقد موقت (صیغه)

یکی از نکات بسیار مهم و مورد ابهام در زمینه ارث بردن مرد از زن، وضعیت ارث بری در عقد موقت (صیغه) است. بر خلاف عقد دائم که رابطه توارث بین زوجین به طور پیش فرض برقرار است، در عقد موقت، وضعیت کاملاً متفاوت است.

همان طور که پیش تر ذکر شد، ماده ۹۴۰ قانون مدنی به صراحت بیان می کند: «زوجین که زوجیت آنها دائمی باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» از این ماده به وضوح استنباط می شود که شرط اساسی برای توارث میان زن و شوهر، دائمی بودن عقد نکاح است.

بنابراین، در عقد موقت (صیغه)، ارث مرد در عقد موقت (صیغه) از زن متوفی، به هیچ وجه امکان پذیر نیست و به طور پیش فرض هیچ حق ارثی برای مرد از همسر موقتش وجود ندارد. حتی اگر طرفین در زمان عقد موقت، توافقی بر توارث داشته باشند و این شرط را ضمن عقد ذکر کرده باشند، این توافق از نظر حقوقی باطل و بی اعتبار است.

دلیل بطلان چنین شرطی این است که احکام ارث از جمله قواعد آمره و از نظم عمومی جامعه هستند و با توافق افراد نمی توان آن ها را تغییر داد. قانونگذار به دلیل ملاحظات شرعی و اجتماعی، توارث را تنها منحصر به عقد دائم دانسته است. این امر به جلوگیری از سوءاستفاده ها و حفظ ساختار خانواده کمک می کند.

در نتیجه، برای مردانی که همسر موقتشان فوت کرده است، هیچ حق قانونی برای مطالبه سهم ارث مرد از زن متوفی از طریق عقد موقت وجود ندارد و ترکه زن صرفاً به وراث نسبی و سایر وراث سببی (مانند والدین و فرزندان) تعلق خواهد گرفت.

حالات استثنایی و نکات مهم در ارث بردن مرد از زن

در کنار قواعد کلی ارث بردن مرد از زن، برخی حالات استثنایی و نکات مهم وجود دارند که ممکن است بر حق توارث زوجین تأثیرگذار باشند. آگاهی از این موارد برای پیشگیری از مشکلات حقوقی و اطمینان از رعایت کامل قانون ضروری است.

۱. ارث مرد از زن پس از طلاق

همان طور که بیان شد، شرط اصلی توارث، برقراری رابطه زوجیت دائم در زمان فوت است. بنابراین، در صورت طلاق، اصل بر عدم توارث است، مگر در موارد خاص:

• طلاق بائن: در طلاق بائن، رابطه زوجیت به طور کامل قطع می شود و پس از اجرای صیغه طلاق، زن و مرد هیچ گونه حق ارثی از یکدیگر نخواهند داشت. (مثال طلاق خلع و مبارات)

• طلاق رجعی: بر اساس ماده ۹۴۳ قانون مدنی، «اگر مرد زن خود را طلاق رجعی دهد، هر یک از آنها که قبل از انقضاء عده فوت نماید از یکدیگر ارث می برند، ولی اگر فوت یکی از آنها بعد از انقضاء عده باشد، دیگری از او ارث نمی برد.» در طلاق رجعی، مرد در مدت عده حق رجوع به زن را دارد و رابطه زوجیت به طور کامل قطع نشده است. بنابراین، در طول مدت عده رجعیه، اگر هر یک از زوجین فوت کند، دیگری از او ارث خواهد برد.

• طلاق در دوران بیماری: ماده ۹۴۴ قانون مدنی یک استثنای دیگر را مطرح می کند: «اگر شوهر در حال مرض زن خود را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد، زن از او ارث می برد هرچند طلاق بائن باشد و رجوعی هم نکرده باشد، مشروط بر اینکه در این مدت زن شوهر دیگری نکرده باشد.» اگرچه این ماده به ارث بردن زن از شوهر اشاره دارد، اما همین مفهوم برای ارث مرد از زن در شرایط مشابه بیماری و فوت در کمتر از یک سال نیز قابل استنباط است، البته با رعایت شرایط خاص آن.

۲. سهم ارث مرد از زن دوم (یا چند همسر)

در شرایطی که مردی دارای بیش از یک همسر دائمی باشد، این موضوع هیچ تأثیری بر میزان سهم الارث او از هر یک از همسران متوفی ندارد. به عبارت دیگر، ارث مرد از زن دوم (یا سوم و چهارم) به طور مستقل و بر اساس قوانین کلی ارث (وجود یا عدم وجود فرزند برای همان همسر متوفی) تعیین می شود.

• توضیح: فرض کنید مردی دو همسر دائمی دارد. اگر همسر اول او فوت کند، سهم الارث مرد از همسر اول، بر اساس وجود یا عدم وجود فرزند برای همان همسر اول محاسبه می شود (۱/۴ در صورت داشتن فرزند، ۱/۲ در صورت نداشتن فرزند). اگر پس از مدتی همسر دوم او نیز فوت کند، سهم الارث مرد از همسر دوم، مستقل از سهمی که از همسر اول برده، و بر اساس وضعیت فرزندان همسر دوم محاسبه می شود.

• مثال عملی:
  
  مردی دارای دو همسر دائمی به نام های الف و ب است.
  
  همسر الف فوت می کند. او دارای یک فرزند از همین مرد است. سهم مرد از همسر الف، ۱/۴ از ماترک همسر الف خواهد بود.
  
  بعدها، همسر ب فوت می کند. او فرزندی ندارد. سهم مرد از همسر ب، ۱/۲ از ماترک همسر ب خواهد بود.
  
  تعداد همسران زنده، تأثیری در میزان سهم مرد از همسر متوفی ندارد.

۳. وصیت نامه

وصیت نامه می تواند بر نحوه تقسیم ارث تأثیرگذار باشد، اما این تأثیر محدود به یک سوم (ثلث) اموال متوفی است. متوفی می تواند تا یک سوم اموال خود را به نفع هر کسی (حتی غیر از وراث) وصیت کند. اما بیش از این مقدار، نیاز به اجازه وراث دارد. سهم ارث مرد از زن به عنوان یک سهم قانونی و فریضه، پس از کسر دیون و اجرای وصایا (تا میزان ثلث) محاسبه و پرداخت می شود.

ماده های قانونی مرتبط با ارث بردن مرد از زن

برای درک عمیق تر و دقیق تر قانون ارث شوهر از زن، لازم است به مواد قانونی مرتبط در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران مراجعه شود. این مواد، ستون فقرات نظام ارث بری در کشور ما را تشکیل می دهند و تمامی ابعاد این موضوع را پوشش می دهند:

• ماده ۸۶۱ قانون مدنی: موجبات ارث (سبب و نسب)

  این ماده به عنوان ماده ای پایه، انواع روابطی را که موجب ارث بری می شوند، معرفی می کند: «موجبات ارث دو امر است: نسب و سبب.» رابطه زوجیت، به عنوان یکی از مصادیق «سبب»، پایه و اساس توارث میان زن و شوهر را تشکیل می دهد.

• ماده ۹۱۳ قانون مدنی: تعیین سهام فریضه زوجین و سایر وراث

  این ماده به طور خاص میزان سهم ارث مرد از زن را تعیین می کند: «هر یک از زوجین در صورتی که دیگری فوت کند، ارث می برد. در صورت فوت زن، شوهر یک چهارم از اموال او را می برد در صورتی که زن اولاد داشته باشد و اگر اولاد نداشته باشد، یک دوم از اموال او را می برد.» این ماده محور اصلی محاسبه سهم الارث مرد است.

• ماده ۹۴۰ قانون مدنی: توارث زوجین در عقد دائم

  این ماده بر شرط دائمی بودن عقد نکاح برای توارث تأکید دارد: «زوجین که زوجیت آنها دائمی باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.» این ماده به روشنی عقد موقت را از شمول توارث خارج می کند و موانع ارث را نیز به عنوان شرایط عدم توارث ذکر می کند.

• ماده ۹۴۳ قانون مدنی: ارث در طلاق رجعی

  این ماده به یکی از استثنائات مهم در توارث پس از طلاق اشاره دارد: «اگر شوهر زن خود را طلاق رجعی دهد، هر یک از آنها که قبل از انقضاء عده فوت نماید از یکدیگر ارث می برند، ولی اگر فوت یکی از آنها بعد از انقضاء عده باشد، دیگری از او ارث نمی برد.» این ماده اهمیت حفظ رابطه زوجیت حتی در ایام عده طلاق رجعی را نشان می دهد.

• ماده ۹۴۴ قانون مدنی: ارث در طلاق در دوران بیماری

  این ماده به یک حالت استثنایی دیگر در مورد طلاق و ارث اشاره دارد: «اگر شوهر در حال مرض زن خود را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد، زن از او ارث می برد هرچند طلاق بائن باشد و رجوعی هم نکرده باشد، مشروط بر اینکه در این مدت زن شوهر دیگری نکرده باشد.» اگرچه صراحتاً به ارث مرد از زن در این شرایط اشاره ندارد، اما می توان با قیاس و در نظر گرفتن اصول فقهی، در برخی موارد این قاعده را برای مرد نیز قائل شد، البته با توجه به تفاوت های حقوقی سهم الارث زن و مرد.

• ماده ۹۴۶ قانون مدنی: ارث بردن زوج از تمام اموال زوجه

  این ماده به صراحت محدوده اموالی را که زوج از آن ارث می برد، مشخص می کند: «زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد.» این بدین معناست که تفاوتی بین اموال منقول و غیرمنقول برای سهم الارث مرد از زن وجود ندارد و مرد از هر دو نوع مال ارث می برد.

• ماده ۹۴۸ قانون مدنی: حق استیفاء زوج از عین اموال در صورت امتناع ورثه

  این ماده حق مهمی را برای زوج یا زوجه در صورت عدم توافق بر پرداخت سهم الارث نقدی از جانب سایر وراث بیان می کند: «هرگاه ورثه از اداء قیمت ابنیه و اشجار و اعیانی اموال دیگر امتناع نمایند، زن می تواند حق خود را از عین آنها استیفاء کند.» اگرچه به زن اشاره دارد، اما روح کلی ماده در مورد حق استیفاء از عین اموال در صورت عدم پرداخت سهم نقدی، برای مرد نیز صادق است.

• ماده ۹۴۹ قانون مدنی: ارث بردن تمام ترکه توسط زوج در صورت عدم وارث نسبی

  این ماده به حالت خاصی اشاره دارد که زوج تنها وارث متوفی باشد: «در صورت نبودن هیچ وارث دیگر به جز زوج یا زوجه، مرد تمام ترکه همسرش را و زن فقط سهم خود را می برد.» این ماده تأکید می کند که در صورت عدم وجود هیچ وارث نسبی (پدر، مادر، فرزند، اجداد، خواهر، برادر و…)، شوهر علاوه بر سهم فریضه خود، باقی مانده ترکه را نیز به عنوان رد دریافت می کند.

بررسی این مواد قانونی به صورت دقیق و با تفسیر صحیح حقوقی، برای هر گونه اقدام در زمینه انحصار وراثت مرد از همسر، ضروری است و می تواند از بروز اشتباهات و تضییع حقوق جلوگیری کند.

سوالات متداول

آیا مرد از اموال منقول و غیرمنقول زن ارث می برد؟

بله، طبق ماده ۹۴۶ قانون مدنی، «زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد.» این شامل کلیه اموال زن، اعم از منقول (مانند وجه نقد، حساب بانکی، خودرو، سهام، اثاثیه منزل) و غیرمنقول (مانند زمین، خانه، مغازه) می شود و تفاوتی در این خصوص برای سهم الارث مرد وجود ندارد.

اگر زن و شوهری هیچ فرزندی نداشته باشند، سهم مرد چقدر است؟

در صورتی که زن متوفی فرزندی نداشته باشد (چه از این شوهر و چه از ازدواج های قبلی)، سهم الارث مرد از کل ماترک همسرش، یک دوم (۱/۲) خواهد بود. این حکم بر اساس ماده ۹۱۳ قانون مدنی است.

در صورت فوت زن، آیا برای گرفتن ارث باید انحصار وراثت انجام شود؟

بله، پس از فوت زن، برای تقسیم قانونی ترکه و مشخص شدن سهم زوج از ترکه زن و سایر وراث، حتماً باید اقدام به اخذ گواهی انحصار وراثت از شورای حل اختلاف مربوطه شود. این گواهی، لیست وراث قانونی و سهم الارث هر یک را تعیین می کند و برای انجام هرگونه نقل و انتقال دارایی های متوفی الزامی است.

اگر مردی همسرش را طلاق دهد، باز هم از او ارث می برد؟

در طلاق بائن، پس از اجرای صیغه طلاق، زوجین از یکدیگر ارث نمی برند. اما در طلاق رجعی، اگر هر یک از زوجین در طول مدت عده (که مرد حق رجوع دارد) فوت کند، دیگری از او ارث خواهد برد. همچنین، در شرایط خاصی از طلاق در دوران بیماری و فوت در کمتر از یک سال، ممکن است حق ارث بری برقرار باشد (ماده ۹۴۴ قانون مدنی).

آیا نوه متوفی هم در تعیین سهم الارث مرد از زن تأثیر دارد؟

خیر، نوه متوفی مستقیماً در تعیین میزان سهم ارث مرد از زن تأثیر ندارد. وجود فرزند (که شامل فرزندان مستقیم متوفی می شود) است که میزان سهم مرد را به ۱/۴ کاهش می دهد. نوه ها در طبقات پایین تر ارث قرار می گیرند و تنها در صورت عدم وجود فرزندان مستقیم، خودشان وارث محسوب می شوند و در این صورت، با ورودشان، سهم مرد به ۱/۴ کاهش می یابد. به عبارت دیگر، تا زمانی که فرزندان مستقیم وجود دارند، نوبت به نوه نمی رسد.

نتیجه گیری و جمع بندی

ارث بردن مرد از زن در نظام حقوقی ایران، یک واقعیت قانونی و برگرفته از فقه اسلامی است که در قانون مدنی به تفصیل تشریح شده است. شناخت دقیق این قوانین برای تمامی افراد، به ویژه در زمان مواجهه با فوت همسر، از اهمیت حیاتی برخوردار است.

خلاصه نکات کلیدی این مقاله به شرح زیر است:

• عقد دائم: اصلی ترین شرط برای توارث، وجود عقد نکاح دائم بین زوجین است. در عقد موقت (صیغه)، هیچ گونه حق ارثی برای مرد از همسر موقت خود وجود ندارد.

• وجود یا عدم وجود فرزند: نحوه محاسبه ارث مرد از زن به این عامل مهم بستگی دارد. اگر زن متوفی دارای فرزند باشد (چه از این شوهر و چه از ازدواج های قبلی)، سهم مرد یک چهارم (۱/۴) از ماترک است. در صورت عدم وجود فرزند، سهم مرد یک دوم (۱/۲) از ماترک خواهد بود.

• موانع ارث: وجود برخی موانع مانند قتل مورث یا کفر می تواند مانع از ارث بری مرد شود.

• حالات استثنایی: طلاق (به ویژه طلاق رجعی در ایام عده و طلاق در دوران بیماری) می تواند بر حق توارث تأثیر بگذارد که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد.

• قانون جدید: بر خلاف باورهای رایج، هیچ قانون جدیدی برای ارث بردن مرد از زن تصویب نشده است و قوانین فعلی بر اساس مواد قانون مدنی و فقه اسلامی ثابت هستند.

پرونده های ارث، به ویژه در صورت وجود پیچیدگی هایی مانند تعدد وراث، اختلاف بر سر اموال، یا وجود وصیت نامه، می توانند بسیار دشوار و زمان بر باشند. دقت در اجرای قانون و رعایت تمامی تشریفات حقوقی، برای حفظ حقوق تمامی وراث و جلوگیری از بروز نزاعات، ضروری است. به دلیل پیچیدگی های احتمالی و نیاز به تفسیر دقیق مواد قانونی، توصیه اکید می شود که در هر مرحله از پیگیری امور مربوط به ارث، از جمله اخذ گواهی انحصار وراثت و تقسیم ترکه، با وکیل متخصص در امور ارث و انحصار وراثت مشورت شود. یک وکیل مجرب می تواند با ارائه مشاوره حقوقی تخصصی، شما را در تمامی مراحل راهنمایی کرده و از صحت اقدامات قانونی اطمینان حاصل کند.