حق زن از ارث شوهر

حق زن از ارث شوهر بر اساس قوانین مدنی ایران، در صورت داشتن فرزند یک هشتم (ثمن) از کل ترکه شامل اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (عرصه و اعیان) و در صورت نداشتن فرزند، یک چهارم (ربع) از کل ترکه با همین ترکیب از اموال است. این سهم الارث مشروط به عقد دائم و زنده بودن زوجه در زمان فوت زوج می باشد و با اصلاحیه سال ۱۳۸۷ قانون مدنی، حق زن از قیمت عرصه (زمین) نیز به رسمیت شناخته شد.

فوت هر فرد، نقطه پایانی بر مالکیت او بر دارایی هاست و از آن پس، اموال برجای مانده تحت عنوان ترکه، بر اساس نظام حقوقی و شرعی به وراث وی منتقل می شود. در این میان، سهم الارث هر یک از ورثه، به ویژه حق زن از ارث شوهر، از موضوعات کلیدی و گاه پیچیده ای است که آگاهی از جزئیات آن برای ذینفعان و سایر ورثه، از اهمیت بالایی برخوردار است. قوانین مدنی ایران با الهام از فقه اسلامی، چارچوب های مشخصی را برای تعیین سهم الارث هر یک از زوجین تبیین کرده است. این راهنمای جامع با هدف شفاف سازی ابهامات و ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی در خصوص تمامی ابعاد سهم الارث زوجه از ترکه همسر متوفی، تدوین شده است.

شرایط اساسی ارث بردن زن از شوهر

ارث بری زن از همسر متوفی، مستلزم وجود شرایط خاصی است که فقدان هر یک از آن ها می تواند مانع از احقاق این حق قانونی شود. درک این شرایط بنیادین، اولین گام در شناخت حق زن از ارث شوهر است.

عقد دائم و صحت آن

مهم ترین شرط برای تعلق سهم الارث به زن، وجود عقد دائم بین زوجین است. ماده ۹۴۰ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: زوجین که علقه زوجیت آنها دائم باشد و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند. این ماده، سنگ بنای توارث بین زن و شوهر را بر پایه ازدواج دائم قرار می دهد.

چرا در عقد موقت ارث نیست؟

بر خلاف عقد دائم، در عقد موقت (صیغه)، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. این قاعده از اصول آمره (غیر قابل توافق بر خلاف) ارث در فقه اسلامی و به تبع آن، در قانون مدنی ایران نشأت می گیرد. قواعد آمره ارث به گونه ای هستند که طرفین نمی توانند با توافق یا شرط ضمن عقد، آن ها را تغییر دهند. بنابراین، حتی اگر در ضمن عقد موقت، شرط توارث (ارث بردن از یکدیگر) گنجانده شود، این شرط به دلیل تعارض با قواعد آمره، باطل و بی اثر خواهد بود. البته، این بدان معنا نیست که زوج نمی تواند به همسر موقت خود مالی برساند؛ بلکه این امر باید از طریق وصیت انجام شود. در این حالت، متوفی می تواند تا یک سوم اموال خود را برای هر فردی، از جمله همسر موقت خود، وصیت کند.

زنده بودن زوجه در زمان فوت زوج

یکی دیگر از شرایط اساسی برای ارث بری، زنده بودن وارث در زمان فوت مورث (متوفی) است. ماده ۸۶۴ قانون مدنی این اصل را تأیید می کند: از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشند. این بدان معناست که اگر زن قبل از شوهر خود فوت کرده باشد، طبیعتاً از او ارث نخواهد برد. همچنین در مواردی که فوت همزمان یا به گونه ای باشد که تقدم و تأخر آن مشخص نباشد (مانند فوت در حادثه)، قواعد خاصی برای تعیین وراثت اعمال می شود.

عدم وجود موانع ارث

حتی با وجود عقد دائم و زنده بودن زوجین، اگر یکی از موانع قانونی ارث بردن وجود داشته باشد، حق توارث ساقط می شود. این موانع شامل قتل مورث، کفر (اختلاف دین) و لعان است که در بخش های بعدی به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت.

میزان سهم زن از ارث شوهر: جزئیات دقیق و مثال های کاربردی

سهم الارث زن از همسر متوفی، برخلاف برخی دیگر از ورثه، تحت تأثیر وجود یا عدم وجود فرزندان متوفی قرار می گیرد. درک این تفاوت ها برای محاسبه دقیق حق زن از ارث شوهر ضروری است.

الف) در صورت داشتن فرزند

در صورتی که زوج متوفی دارای فرزند باشد، چه این فرزند از همسر فعلی باشد یا از ازدواج های قبلی، سهم زن از ترکه شوهر به میزان یک هشتم (ثمن) از کل اموال خواهد بود. این حکم بر اساس ماده ۹۱۳ قانون مدنی و ماده ۹۴۶ قانون مدنی استوار است.

• میزان سهم: یک هشتم (ثمن) از کل ترکه.
• تعریف فرزند: منظور از فرزند، اعم از فرزندان بلافصل متوفی (چه پسر و چه دختر)، فرزندان ناشی از ازدواج با همین همسر، فرزندان از ازدواج های قبلی متوفی و حتی اولاد اولاد (نوه ها) است. وجود هر یک از این افراد، سهم الارارث زن را به یک هشتم تقلیل می دهد.
• مستندات قانونی: مواد ۹۱۳ و ۹۴۶ قانون مدنی.

مثال عملی محاسبه سهم زن با فرزند:

فرض کنید مجموع دارایی های یک مرد متوفی که دارای فرزند است (صرف نظر از تعداد فرزندان یا اینکه از کدام همسرش باشند)، ۸۰۰ میلیون تومان باشد. در این صورت، سهم همسر وی (زوجه) برابر با یک هشتم از این مبلغ خواهد بود:

۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان ÷ ۸ = ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

بنابراین، سهم زن از ارث شوهر در این حالت ۱۰۰ میلیون تومان است.

ب) در صورت نداشتن فرزند

اگر مرد متوفی هیچ فرزندی، اعم از فرزندان بلافصل یا نوه ها، نداشته باشد، سهم زن از ارث شوهر به میزان یک چهارم (ربع) از کل اموال افزایش می یابد.

• میزان سهم: یک چهارم (ربع) از کل ترکه.
• توضیح کامل: این حالت زمانی رخ می دهد که متوفی نه فرزندی در قید حیات داشته باشد و نه نوه ای (اولاد اولاد) از فرزندان فوت شده خود برجای گذاشته باشد.
• مستندات قانونی: مواد ۹۱۳ و ۹۴۶ قانون مدنی.

مثال عملی محاسبه سهم زن بدون فرزند:

فرض کنید مجموع دارایی های یک مرد متوفی که فرزندی ندارد، ۸۰۰ میلیون تومان باشد. در این حالت، سهم همسر وی (زوجه) برابر با یک چهارم از این مبلغ خواهد بود:

۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان ÷ ۴ = ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

بنابراین، سهم زن از ارث شوهر در این حالت ۲۰۰ میلیون تومان است.

اموالی که زن از آن ها ارث می برد (تحولات قانونی)

مبحث اموالی که زن از آن ها ارث می برد، در طول زمان دچار تغییرات و اصلاحات مهمی در قانون مدنی شده است که آگاهی از آن ها برای احقاق حقوق زوجه ضروری است. این تحولات عمدتاً در خصوص اموال غیرمنقول بوده است.

اموال منقول

زن از تمامی اموال منقول متوفی (شوهر)، بدون هیچ محدودیتی، ارث می برد. اموال منقول شامل کلیه دارایی هایی است که قابلیت جابجایی دارند، مانند:

• خودرو، موتورسیکلت و سایر وسایل نقلیه
• حساب های بانکی، سپرده های ثابت، اوراق بهادار و سهام
• اثاثیه منزل، طلا و جواهرات
• تجهیزات الکترونیکی و سایر اشیاء قیمتی

در واقع، سهم تعیین شده برای زن (یک هشتم یا یک چهارم) به طور مستقیم از عین این اموال قابل مطالبه است.

اموال غیرمنقول (قانون جدید پس از سال ۱۳۸۷)

مسئله ارث بردن زن از اموال غیرمنقول شوهر، یکی از پرچالش ترین و مهم ترین بخش ها در مبحث حق زن از ارث شوهر بوده است که با اصلاحیه قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، تحولات اساسی پیدا کرد.

پیش از سال ۱۳۸۷:

تا پیش از این اصلاحیه، ماده ۹۴۶ قانون مدنی مقرر می داشت که زن تنها از قیمت ابنیه و اشجار (ساختمان ها و درختان) ارث می برد و حق ارث بری از خود عرصه (زمین) را نداشت. این قانون اغلب به دلیل محدود کردن حقوق زن مورد انتقاد بود.

پس از اصلاحیه ۱۳۸۷ (ماده ۹۴۶):

با اصلاحیه مورخ ۱۳۸۷/۱۱/۰۶ ماده ۹۴۶ قانون مدنی، حق زن از ارث شوهر در خصوص اموال غیرمنقول به طرز قابل توجهی گسترش یافت. بر اساس قانون جدید، زن نه تنها از قیمت ابنیه و اشجار، بلکه از قیمت عرصه (زمین) نیز ارث می برد. این تغییر، سهم زن را شامل یک هشتم یا یک چهارم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان کرد.

مطابق ماده ۹۴۶ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۸۷/۱۱/۰۶: «…زوجه در صورت فرزند دار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق می باشد.»

این بدان معناست که حتی اگر یک ملک غیرمنقول شامل زمین و ساختمان باشد، زن از قیمت کل آن (شامل قیمت زمین و قیمت بنا) سهم می برد. پس از فوت شوهر، لازم است که اموال غیرمنقول توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری شده و سهم الارث زن از این قیمت به او پرداخت شود.

حق استیفاء از عین مال (ماده ۹۴۸ قانون مدنی):

در برخی موارد، ورثه دیگر ممکن است از پرداخت سهم قیمت اموال غیرمنقول به زوجه خودداری کنند. در چنین شرایطی، ماده ۹۴۸ قانون مدنی راهکاری را برای احقاق حق زن پیش بینی کرده است: هرگاه ورثه از اداء قیمت امتناع کنند، زن می تواند حق خود را از عین اموال استیفاء نماید. این ماده به زن اجازه می دهد تا با حکم دادگاه، در صورت عدم پرداخت قیمت توسط ورثه، به نسبت سهم الارث خود، از خودِ عین اموال غیرمنقول تملک کند یا آن ها را به فروش برساند تا سهم خود را دریافت نماید.

تأثیر تبصره الحاقی ۱۳۸۹:

تبصره الحاقی به ماده ۹۴۶ قانون مدنی در سال ۱۳۸۹ نیز نکته مهمی را بیان می کند. این تبصره مقرر می دارد که قانون جدید ارث زن از اموال غیرمنقول (شامل عرصه و اعیان) حتی در مورد کسانی که قبل از سال ۱۳۸۷ فوت کرده اند اما هنوز ترکه آن ها تقسیم نشده است، نیز لازم الاجراست. این تبصره، امکان احقاق حقوق بیشتری را برای زنانی که شوهرانشان پیش از اصلاحیه فوت کرده اند، فراهم آورد، البته به شرطی که تقسیم ارث تا آن زمان صورت نگرفته باشد.

سهم زن از دیه شوهر متوفی

یکی دیگر از موضوعات مهم در حق زن از ارث شوهر، سهم او از دیه متوفی است. دیه، مبلغی است که در صورت فوت یا جراحت ناشی از عمل مجرمانه یا شبه عمد به اولیای دم یا متضرر از جرم پرداخت می شود. از آنجا که دیه از جمله اموال متوفی محسوب می شود، زن نیز از دیه شوهر متوفی خود سهم می برد. سهم الارث زن از دیه نیز بر اساس همان یک چهارم یا یک هشتم تعیین می شود، با این تفاوت که دریافت آن ممکن است تابع شرایط و مراحل خاص خود باشد و ممکن است زن در ردیف اولیای دم مستقیم قرار نگیرد، اما حق مالی او از دیه محفوظ است.

سهم زن از حق سرقفلی و حق کسب و پیشه

حق سرقفلی و حق کسب و پیشه، از جمله حقوق مالی هستند که در قانون تجارت و روابط موجر و مستأجر پیش بینی شده اند و ارزش اقتصادی بالایی دارند. از آنجایی که این حقوق از جمله دارایی های متوفی محسوب می شوند، زن نیز از حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه شوهر متوفی خود سهم می برد. این حقوق، بسته به ماهیتشان، در حکم اموال غیرمنقول تبعی در نظر گرفته می شوند و سهم زن از آن ها، بر اساس قیمت گذاری و با رعایت همان قواعد یک چهارم یا یک هشتم خواهد بود.

سناریوهای خاص در ارث زن از شوهر

علاوه بر قواعد عمومی، موقعیت های خاصی نیز وجود دارند که می توانند بر حق زن از ارث شوهر تأثیر بگذارند. بررسی این سناریوها برای درک کامل این موضوع حیاتی است.

تعدد زوجات (چند همسری)

در صورتی که مرد متوفی دارای چند همسر دائم باشد، میزان کلی سهم الارث زوجه (یک هشتم در صورت داشتن فرزند و یک چهارم در صورت نداشتن فرزند) تغییری نمی کند، بلکه این سهم کلی به تساوی بین همسران دائم تقسیم می شود.

• نحوه تقسیم: ماده ۹۴۲ قانون مدنی بیان می کند: در صورت تعدد زوجات ربع یا ثمن ترکه که تعلق به زوجه دارد بین تمام آنها بالسویه تقسیم می شود.

مثال عملی:

اگر مرد متوفی دارای دو همسر دائم باشد و فرزندی نیز داشته باشد، سهم کلی همسران یک هشتم از ترکه است. این یک هشتم به طور مساوی بین دو همسر تقسیم می شود، یعنی هر یک از همسران یک شانزدهم از ترکه را به ارث می برند. اگر متوفی فرزندی نداشت و دارای دو همسر دائم بود، سهم کلی همسران یک چهارم ترکه است که به تساوی بین آن ها تقسیم می شود، یعنی هر کدام یک هشتم از ترکه را دریافت خواهند کرد.

ارث زن از شوهر بعد از طلاق

معمولاً پس از طلاق، رابطه توارث بین زوجین از بین می رود. اما قانون مدنی استثنائاتی را در نظر گرفته است:

1. طلاق رجعی در ایام عده: اگر طلاق از نوع رجعی باشد و شوهر در ایام عده (مدت زمانی که زن پس از طلاق باید منتظر بماند) فوت کند، زن از او ارث می برد (ماده ۹۴۳ قانون مدنی). علت این امر آن است که در طلاق رجعی، علقه زوجیت در زمان عده به طور کامل از بین نرفته است.
2. طلاق بائن یا فوت بعد از انقضای عده طلاق رجعی: در این موارد، زن از شوهر ارث نمی برد.
3. طلاق در حال مرض: ماده ۹۴۴ قانون مدنی شرایط خاصی را برای ارث بری زن در صورت طلاق در حال مرض شوهر پیش بینی کرده است. اگر شوهر در حال بیماری زن خود را طلاق دهد و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به دلیل همان بیماری فوت کند، زن از او ارث می برد. البته این امر مشروط به آن است که زن در طول این یک سال مجدداً ازدواج نکرده باشد.

ازدواج در حال مرض و فوت قبل از دخول

ماده ۹۴۵ قانون مدنی به این حالت خاص اشاره دارد: اگر مردی در حال مرض زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی برد لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض بمیرد زن از او ارث می برد. این قاعده استثنایی برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی وضع شده است.

در صورت عدم وجود وارث دیگری برای متوفی

یکی از تفاوت های اساسی در سهم الارث زن و مرد، در حالتی است که متوفی هیچ وارث نسبی (طبقات و درجات ارث) یا سببی (به جز همسر) نداشته باشد. ماده ۹۴۹ قانون مدنی تصریح می کند: در صورت نبودن هیچ وارث دیگر به غیر از زوج یا زوجه، مرد تمام ترکه زن متوفی خود را ارث می برد ولی زن فقط نصیب خود را می برد و بقیه ترکه شوهر در حکم مال بی وارث است. این بدان معناست که در چنین شرایطی، زن فقط سهم قانونی خود (یک چهارم) را برمی دارد و مابقی ترکه به حاکم شرع یا دولت منتقل می شود، در حالی که مرد تمام ترکه همسرش را به ارث می برد.

موارد محرومیت زن از ارث شوهر (موانع توارث)

برخی شرایط و اعمال می توانند مانع از ارث بردن زن از شوهر شوند، حتی اگر سایر شرایط توارث وجود داشته باشند. این موانع به موانع ارث معروف هستند و در قانون مدنی به صراحت ذکر شده اند.

قتل مورث

یکی از مهم ترین موانع ارث بری، قتل عمدی مورث توسط وارث است. ماده ۸۸۰ قانون مدنی بیان می کند: کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود. این قاعده برای جلوگیری از انگیزه های مجرمانه در جهت تحصیل ارث وضع شده است. البته، قتل غیر عمد یا قتل در دفاع مشروع از موانع ارث محسوب نمی شوند.

کفر (اختلاف دین)

در حقوق ایران، اختلاف در دین نیز می تواند از موانع ارث باشد. بر اساس قوانین فقهی و مدنی، کافر از مسلمان ارث نمی برد. این بدان معناست که اگر زن کافر باشد و شوهرش مسلمان، زن از شوهر ارث نخواهد برد. اما برعکس این قاعده صادق نیست؛ یعنی مسلمان از کافر ارث می برد. لذا اگر شوهر کافر باشد و زن مسلمان، زن از او ارث می برد.

لعان

لعان، یک تشریفات خاص قضایی در فقه اسلامی است که در شرایط خاصی بین زوجین اتفاق می افتد و موجب قطع رابطه زوجیت و توارث می شود. ماده ۸۸۲ قانون مدنی تصریح دارد: بعد از لعان زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی برد…

سایر موارد

علاوه بر موارد فوق، برخی دیگر از شرایط نیز می توانند مانع ارث بری زن شوند که به نوعی در بخش های قبلی به آن ها اشاره شد، مانند ازدواج مجدد زن در طول یک سال پس از طلاق در حال مرض شوهر (موضوع ماده ۹۴۴ قانون مدنی). همچنین، اگر زنی در زمان فوت شوهر، در عقد دائم نباشد (مانند عقد موقت یا طلاق بائن که عده آن گذشته باشد)، نیز از ارث محروم است.

نحوه محاسبه و مراحل عملی دریافت سهم الارث

دریافت حق زن از ارث شوهر، یک فرآیند حقوقی است که نیازمند طی مراحل مشخص و ارائه مستندات قانونی است. آشنایی با این مراحل به زوجه کمک می کند تا به درستی و بدون اتلاف وقت به حقوق خود دست یابد.

تعیین ماترک

اولین گام، شناسایی و لیست کردن دقیق تمامی اموال و دارایی های متوفی است. این دارایی ها شامل کلیه اموال منقول (مانند حساب بانکی، سهام، خودرو، طلا و جواهرات، اثاثیه منزل) و اموال غیرمنقول (مانند خانه، زمین، باغ، مغازه) می شود. تشکیل فهرستی جامع و دقیق از ماترک، مبنای اصلی محاسبه سهم الارث خواهد بود.

کسر دیون و وصایا

قبل از تقسیم ارث بین ورثه، ابتدا باید دیون و بدهی های متوفی پرداخت شود و وصایای او (تا یک سوم اموال) اجرا گردد. پرداخت مهریه همسر نیز در این مرحله قرار می گیرد. مهریه، دینی بر عهده مرد است و زن می تواند قبل از تقسیم ارث، مهریه خود را از کل ترکه مطالبه کند. تنها پس از کسر تمامی دیون، هزینه های کفن و دفن و اجرای وصایا، مابقی اموال بین ورثه تقسیم خواهد شد.

دریافت گواهی انحصار وراثت

گواهی انحصار وراثت، سند رسمی و قانونی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و در آن، ورثه قانونی متوفی و سهم الارث هر یک به دقت مشخص می گردد. برای دریافت این گواهی، ارائه مدارکی مانند گواهی فوت، شناسنامه و عقدنامه زوجین، استشهادیه و… ضروری است. این گواهی برای انجام هرگونه اقدام حقوقی مربوط به ترکه، از جمله انتقال سند اموال یا برداشت از حساب های بانکی، الزامی است.

قیمت گذاری اموال غیرمنقول

همانطور که پیش تر اشاره شد، سهم زن از اموال غیرمنقول بر اساس قیمت آن ها تعیین می شود. بنابراین، لازم است که اموال غیرمنقول (زمین، خانه، مغازه) توسط کارشناس رسمی دادگستری قیمت گذاری شوند. این قیمت گذاری مبنای محاسبه سهم یک چهارم یا یک هشتم زوجه از این بخش از ترکه خواهد بود.

روش های توافق وراث

پس از طی مراحل فوق، ورثه می توانند در خصوص نحوه تقسیم اموال با یکدیگر توافق کنند. این توافق می تواند شامل تقسیم عین اموال، فروش اموال و تقسیم وجوه حاصله، یا حتی واگذاری سهم یک وارث به دیگری با دریافت مبلغی معادل باشد. در صورت توافق، می توان با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی، سند تقسیم نامه را تنظیم کرد.

پیگیری حقوقی در صورت عدم همکاری

اگر ورثه در پرداخت سهم زن از ارث شوهر (به ویژه قیمت اموال غیرمنقول) یا تقسیم ترکه همکاری نکنند، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی اقدام کند. این اقدامات شامل طرح دعوا برای مطالبه سهم الارث، درخواست فروش اموال (به استناد ماده ۹۴۸ قانون مدنی در مورد اموال غیرمنقول) و یا هرگونه اقدام حقوقی لازم برای احقاق حقوق قانونی خود است. در این مرحله، مشاوره با وکیل متخصص ارث بسیار توصیه می شود.

مدارک مورد نیاز

برای پیگیری امور مربوط به ارث، مدارک زیر به صورت عمومی مورد نیاز هستند:

• گواهی فوت متوفی
• اصل شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمامی ورثه
• سند ازدواج دائم زوجه
• لیست اموال منقول و غیرمنقول متوفی
• سند مالکیت اموال غیرمنقول
• گواهی انحصار وراثت

تفاوت ارث زن از شوهر با ارث شوهر از زن (مقایسه مختصر)

قوانین ارث در ایران، در سهم الارث زوج و زوجه تفاوت هایی را قائل شده است. این تفاوت ها از قواعد فقهی نشأت گرفته و در قانون مدنی نیز منعکس شده اند.

شرط	سهم زن از ارث شوهر	سهم شوهر از ارث زن
در صورت داشتن فرزند	یک هشتم (ثمن) از کل ترکه	یک چهارم (ربع) از کل ترکه
در صورت نداشتن فرزند	یک چهارم (ربع) از کل ترکه	یک دوم (نصف) از کل ترکه
عدم وجود وارث دیگر	فقط سهم قانونی خود (ربع)، مابقی به حاکم	تمام ترکه زن به شوهر می رسد (ماده ۹۴۹)
اموال غیرمنقول	از قیمت عرصه و اعیان (با حق استیفاء از عین)	از عین تمام اموال اعم از عرصه و اعیان

همانطور که در جدول بالا مشاهده می شود، سهم الارث مرد از همسر خود، در هر دو حالت داشتن یا نداشتن فرزند، بیشتر از سهم الارث زن از شوهر است. علاوه بر این، در حالتی که هیچ وارث دیگری برای متوفی جز همسر او وجود نداشته باشد، مرد تمام ترکه زن را به ارث می برد، در حالی که زن فقط سهم قانونی خود را دریافت می کند و مابقی به حاکم تعلق می گیرد. این تفاوت ها عمدتاً بر اساس مسئولیت های مالی و نفقه که در طول زندگی بر عهده مرد است، توجیه می شوند.

سوالات متداول

آیا زن از تمام اموال شوهر ارث می برد؟

با توجه به اصلاحیه سال ۱۳۸۷ قانون مدنی، زن از عین تمام اموال منقول و از قیمت تمامی اموال غیرمنقول شوهر، اعم از عرصه (زمین) و اعیان (ساختمان و بنا)، ارث می برد. در صورت عدم پرداخت قیمت توسط ورثه، زوجه حق استیفاء از عین مال را نیز خواهد داشت.

اگر شوهر فرزندی از ازدواج قبلی داشته باشد، سهم زن چقدر است؟

وجود فرزند برای متوفی، چه از همسر فعلی باشد و چه از ازدواج های قبلی یا حتی اولاد اولاد (نوه ها)، باعث می شود که سهم الارث زن به یک هشتم از کل ترکه تقلیل یابد.

اگر شوهر هیچ وارثی به جز زن نداشته باشد، آیا تمام اموال به زن می رسد؟

خیر. بر اساس ماده ۹۴۹ قانون مدنی، در صورتی که هیچ وارث نسبی برای متوفی وجود نداشته باشد، زن تنها سهم قانونی خود (یک چهارم) را از ترکه می برد و مابقی اموال به حاکم شرع یا دولت تعلق می گیرد.

یک هشتم/یک چهارم ارث زن چگونه محاسبه می شود؟

برای محاسبه، ابتدا باید کل دارایی های متوفی (شامل اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول پس از کسر دیون و وصایا) تعیین شود. سپس این مبلغ بر ۸ (در صورت داشتن فرزند) یا بر ۴ (در صورت نداشتن فرزند) تقسیم می شود تا سهم زن به دست آید. به عنوان مثال، اگر کل ترکه خالص ۱.۶ میلیارد تومان باشد و متوفی فرزند داشته باشد، سهم زن ۲۰۰ میلیون تومان (۱.۶ میلیارد ÷ ۸) خواهد بود.

آیا زن می تواند به جای دریافت قیمت ملک، خود ملک را مطالبه کند؟

بله، مطابق ماده ۹۴۸ قانون مدنی، اگر سایر ورثه از پرداخت قیمت سهم الارث زن از اموال غیرمنقول امتناع کنند، زوجه می تواند با حکم دادگاه، حق خود را از عین اموال غیرمنقول استیفاء کرده و به نسبت سهم خود، عین مال را تملک کند یا آن را به فروش برساند.

سهم زن از مهریه چیست؟ (توضیح تفاوت مهریه و ارث)

مهریه یک دین و بدهی بر عهده شوهر است که باید در زمان حیات یا پس از فوت او پرداخت شود. زن می تواند مهریه خود را قبل از تقسیم ارث از کل ترکه مطالبه کند. مهریه جزء ارث محسوب نمی شود، بلکه دینی است که باید از ماترک کسر شود و پس از آن، مابقی ترکه بین ورثه، از جمله زن، تقسیم خواهد شد.

در صورت فوت همزمان زن و شوهر، ارث چگونه تقسیم می شود؟

در صورتی که فوت زوجین همزمان باشد و تقدم و تأخر آن مشخص نباشد (مانند فوت در یک حادثه)، اصل بر این است که از یکدیگر ارث نمی برند. اما اگر ثابت شود یکی پیش از دیگری فوت کرده است، دیگری از او ارث می برد. در برخی حالات خاص، قانون فرض توارث را در نظر می گیرد و دیه به ارث می رسد.

آیا زن باردار از ارث شوهر سهم بیشتری دارد؟

خیر، باردار بودن زن به تنهایی موجب افزایش سهم الارث او نمی شود. اما اگر جنین متولد شود و زنده به دنیا بیاید، خود آن جنین وارث محسوب می شود و سهم الارث ورثه (از جمله مادر) تحت تأثیر وجود این وارث جدید قرار می گیرد.

آیا وصیت نامه شوهر می تواند سهم ارث زن را کم یا زیاد کند؟

خیر، وصیت نامه نمی تواند سهم الارث قانونی زن را کم یا زیاد کند. وصیت فقط تا یک سوم اموال نافذ است و نمی تواند بر حق تعیین شده ورثه قانونی اثر بگذارد. سهم الارث زن (یک چهارم یا یک هشتم) از جمله قواعد آمره ارث است که قابل تغییر با وصیت نیست.

نقش بدهی های متوفی در سهم الارث زن چیست؟

بدهی های متوفی (دیون) باید قبل از تقسیم ارث از کل ماترک پرداخت شوند. سهم الارث زن و سایر ورثه، از خالص ترکه (پس از کسر دیون و هزینه های کفن و دفن و اجرای وصایا) محاسبه می شود. بنابراین، هرچه بدهی های متوفی بیشتر باشد، سهم الارث خالص زن و سایر ورثه کمتر خواهد شد.