سخنگوی جدید وزارت خارجه کیست و چه سوابقی دارد؟

رسول سلیمی: با گذشت دو ماه از آغاز کار دولت چهاردهم، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه طی حکمی، اسماعیل بقائی را به عنوان رئیس جدید مرکز دیپلماسی عمومی و سخنگوی وزارت امور خارجه منصوب کرد. حالا ناصر کنعانی که ششم تیر سال ۱۴۰۱ با حکم شهید حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه وقت به عنوان سیزدهمین سخنگوی وزارت امور خارجه منصوب شده بود، جای خود را به یک دیپلمات کهنه کارِ با سابقه ای نزدیک به دو دهه در حوزه دیپلماسی چندجانبه و سازمان های بین المللی داده است.  

اسماعیل بقائی که متولد ۱۳۵۴ در یزد است، بعد از اخذ مدرک کارشناسی ارشد در رشته دیپلماسی و سازمان های بین المللی در سال ۱۳۷۹، در سمت کارشناس حقوقی در وزارت امور خارجه  مشغول به کار شد و تاکنون عمده مسئولیت ها و تجربه های حرفه ایش در حوزه حقوقی و دیپلماسی چندجانبه بوده است.

 بقائی مقطع کارشناسی خود را در دانشگاه تهران گذرانده و در ادامه در دانشگاه شهید بهشتی و دانشکده روابط بین الملل، در دو رشته “حقوق بین الملل” و “دیپلماسی و سازمان های بین المللی” تحصیل کرده و رساله های پایان این دو مقطع ارشد را به ترتیب در مورد “کنوانسیون بین المللی مبارزه با فساد” و “رژیم حقوقی بین المللی پیشگیری و مقابله با تروریسم” نگاشته است. وی مقالات متعددی نیز راجع به ابعاد حقوقی تروریسم بین الملل تهیه یا ترجمه نموده است که در نشریات معتبر به چاپ رسیده است.  

نکته قابل توجه در شرح حال تحصیلی سخنگوی جدید دستگاه دیپلماسی، برخورداری از دانش و تجربه و فعالیت رسانه ای است. بقائی که از دهه ۱۳۷۰ تجربه همکاری با برخی روزنامه ها را در کارنامه خود دارد و طی سال های ۱۳۷۹-۱۳۷۸ موفق به گذراندن دوره های تخصصی روزنامه نگاری در موسسات وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شده است.  
.
اسماعیل بقایی از جمله دیپلمات هایی است که همه مقاطع تحصیلی خود را در داخل کشور گذرانده و در عین حال از فرصت حضور در عرصه های دیپلماتیک بین المللی، از جمله مراکز آموزشی و پژوهشی مستقر در وین، ژنو و نیویورک برای آزمودن توانمندی ها و تقویت ظرفیت های علمی و تجربی خود کمال استفاده را کرده است.

 شروع فعالیت حرفه ای بقائی در دستگاه دیپلماسی به اویل دهه ۱۳۸۰ بر می گردد که او به عنوان کارشناس حقوقی در ‘اداره معاهدات و حقوق بین الملل عمومی’ مشغول به کار شد. وی در این مسئولیت، وظیفه پیگیری موضوعات و ابعاد حقوقی- بین المللی مرتبط با تروریسم و جرایم سازمان یافته و همچنین مباحث مربوط به مقابله با جرم و عدالت کیفری را بر عهده داشت.  

بقائی بعد از حدود ۵ سال کار در بخش حقوقی وزارت امور خارجه، در آذر ۱۳۸۵ به عنوان نماینده ایران در کمیته ششم (حقوقی) مجمع عمومی سازمان ملل متحد، عازم نیویورک شد. وی طی دوره مسئولیت (۱۳۸۹-۱۳۸۵) علاوه بر ایفای وظیفه نمایندگی کشورمان در کمیته حقوقی سازمان ملل، مسئولیت هماهنگی کمیته حقوقی جنبش عدم تعهد را بر عهده داشت. بقائی در سال ۱۳۸۸ به عنوان معاون کمیته ششم از منطقه غرب آسیا انتخاب شد و وظیفه مدیریت بخش قابل توحهی از مباحث این کمیته را نیز بر عهده گرفت.  

سخنگوی جدید وزارت خارجه بعد از بازگشت از نیویورک در اوایل سال ۱۳۹۰، ابتدا به عنوان معاون و بعد از مدتی به عنوان رئیس اداره معاهدات و حقوق بین الملل عمومی انتحاب شد که تا سال ۱۳۹۴ ادامه یافت و بعد از آن به مدت ۳ سال به عنوان مشاور ارشد معاون حقوقی-بین المللی وزارت امور خارجه انجام وظیفه نمود.   

 اسماعیل بقایی از تیرماه ۱۳۹۷ به پیشنهاد وزیر وقت امور خارجه به عنوان سفیر و نماینده دائم ایران نزد دفتر سازمان ملل متحد در ژنو منصوب شد. وی در این مسئولیت که همزمان با چالش های کم سابقه ناشی از شرارت های ترامپ علیه کشورمان و خروج آمریکا از برجام و نیز مصادف با همه گیری کرونا بود، نقش مهمی در پیشبرد دیپلماسی بین المللی کشور در مصاف با فشار حد اکثری آمریکا داشت.

به گواه همکاران وی در وزارت خارجه و نیز دیپلمات های خارجی، دوره خدمت بقائی در ژنو یکی از فعال ترین و پر ابتکارترین دوره های کاری نمایندگی کشورمان در ژنو به شمار می آید به نحوی که علیرغم فشارو کارشکنی همه جانبه آمریکای ترامپ برای ممانعت از نقش آفرینی دیپلمات های ایرانی در مباحث و موقعیت های دیپلماتیک، سفیر ایران و همکارانش در نمایندگی در بسیاری از سازمان ها و نهادهای بین المللی مستقر در ژنو ازجمله سازمان مالکیت معنوی (وایپو)، سازمان جهانی بهداشت، سازمان بین اللی کار، کمیته اجرایی کمیساریای عالی پناهندگان، سازمان بین المللی مهاجرت، شورای حقوق بشر، مرکز جنوب و آنکتاد نقشی اثرگذار و تعیین کننده داشتند.

 ریاست کنفرانس دولت های عضو کنوانسیون جهانی مقابله با دخانیات طی سال های ۲۰۲۱-۲۰۱۹، ریاست کمیته هماهنگی سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) در ۲۰۱۸ و معاون رئیس پنجاه و دومین اجلاس سالیانه مجمع عمومی وایپو در سال ۲۰۲۰؛ عضو و معاون هیات رئیسه (vice convenor) مرکز جنوب، طی سال های ۲۰۲۱-۲۰۱۹ نمونه هایی از نقش آفرینی بقائی در سطح سازمان های بین المللی در زمان خدمت به عنوان سفیر ایران در ژنو می باشد.

دوره ماموریت بقائی در ژنو در شهریور ۱۴۰۱ خاتمه یافت و وی بعد از بازگشت به تهران به عنوان مشاور و دستیار وزیر وقت، شهید امیرعبداللهیان، به خدمت در دستگاه دیپلماسی ادامه داد.

گفته می شود که فعالیت مستمر و حرفه ای در حوزه دیپلماسی چندجانبه، فرصت های کم نظیری برای رفتارشناسی دولت ها و بازیگران کوچک و بزرگ در عرصه تصمیم سازی بین المللی در اختیار دیپلمات ها قرار می دهد. با توجه به برخورداری بقائی از تحصیلات و دانش تخصصی در حوزه دیپلماسی و حقوق بین الملل،   تنوع تجربه های دیپلماتیک و مذاکراتی وی در نهادهای حقوقی و بین المللی و شناخت او از سازوکارهای این نهادها و چند و چون هنجارسازی توسط آنها، به همراه سوابق مشارکت وی در برخی از مهمترین روندهای مذاکراتی کشورمان، امید می رود که کارکرد بخش دیپلماسی عمومی و رسانه ای دستگاه دیپلماسی به صورت محسوسی تقویت شود.  

به نظر می رسد موفقیت های بقایی در موقعیت نمایندگی ایران در نهادها و سازمان های بین المللی و شناخت وی از حقوق بین الملل، او را نامزدی شایسته برای حضور در جایگاه سخنگویی وزارت خارجه نموده است.  

انتصاب اسماعیل بقایی در پست سخنگویی وزارت خارجه در حالی است که دکتر عباس عراقچی در برنامه ارائه شده خودش به مجلس توجه ویژه ای به ابعاد رسانه ای دیپلماسی داشته و از جمله محورهای ارائه شده به نمایندگان مجلس در این برنامه، توجّه جدّی به «دیپلماسی غیررسمی»، «دیپلماسی عمومی»، «دیپلماسی رسانه‌ای» و «دیپلماسی فضای مجازی»، روایت‌سازی هوشمندانه در جنگ شناختی دشمن و بهره‌گیری از قدرت نرم و معنایی کشور با استفاده از عناصر هویتی، فرهنگی، تمدّنی، گفتمانی بوده است. هدفگذاری که از سوی وزیر خارجه کشورمان با هدف گسترش دیپلماسی رسانه ای و توجه به رسانه به عنوان لازمه موفقیت و هم افزایی ‘دیپلماسی’ و ‘میدان’ برجسته شده است.

311213