زندان حسن آباد قم

زندان حسن آباد قم عبارتی است که غالباً در جستجوهای عمومی مورد استفاده قرار می گیرد، اما اطلاعات صحیح نشان می دهد که ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، معروف به زندان فشافویه، در واقع در منطقه حسن آباد استان تهران و در کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران-قم واقع شده است و ارتباط مستقیمی با استان قم ندارد. این مقاله به بررسی جامع این ندامتگاه می پردازد.

ابهام زدایی از موقعیت زندان حسن آباد: فشافویه کجاست؟

یکی از رایج ترین ابهامات در مورد ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، موقعیت جغرافیایی آن است. بسیاری از کاربران این مرکز را با عنوان «زندان حسن آباد قم» جستجو می کنند؛ در حالی که این زندان در بخش فشافویه شهرستان ری، در منطقه حسن آباد استان تهران قرار دارد. قرار گرفتن آن در مسیر آزادراه تهران-قم، دلیل اصلی این سوءتفاهم رایج است. بنابراین، لازم به تأکید است که این زندان، با وجود اینکه در مسیر ارتباطی با قم واقع شده، جزئی از سیستم قضایی و اجرایی استان تهران محسوب می شود و هیچ ارتباط اداری یا جغرافیایی مستقیمی با استان قم ندارد.

زندان فشافویه به دلیل ابعاد گسترده و نقش کلیدی اش در سیستم زندانبانی کشور، همواره مورد توجه بوده است. این ندامتگاه، بزرگ ترین زندان ایران محسوب می شود و به همین دلیل، دربرگیرنده طیف وسیعی از زندانیان با جرایم مختلف است. شناخت دقیق موقعیت و کارکرد این مجموعه، برای خانواده ها، وکلا، پژوهشگران و عموم مردم از اهمیت بسزایی برخوردار است.

آشنایی با ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ (فشافویه): از نام تا ابعاد

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، که به طور عام به زندان فشافویه و گاهی نیز به زندان حسن آباد شناخته می شود، یکی از مهم ترین و بزرگ ترین مراکز نگهداری محکومان در ایران است. این مجموعه عظیم، به دلیل موقعیت استراتژیک و ظرفیت بالایش، نقش محوری در مدیریت زندانیان استان تهران ایفا می کند.

نام ها و ماهیت

این مرکز با نام های متعددی شناخته می شود که هر یک به جنبه ای از ماهیت یا موقعیت آن اشاره دارد. «ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ» نام رسمی آن است، اما در محاوره عمومی و رسانه ها بیشتر با نام «زندان فشافویه» شهرت یافته است. همچنین، به دلیل قرار گرفتن در منطقه حسن آباد، از آن با عنوان «زندان حسن آباد» نیز یاد می شود. هدف اولیه از ساخت این مجموعه، ایجاد یک اردوگاه تخصصی برای محکومان جرایم مرتبط با مواد مخدر بود تا بتوان این گروه از زندانیان را از سایر محکومان زندان های استان تهران تفکیک کرد. با این حال، با گذشت زمان و نیازهای سیستم قضایی، کاربری آن گسترش یافت و اکنون به عنوان زندان اصلی و مرکزی استان تهران، پذیرای زندانیان با انواع جرایم است.

تغییر کاربری و توسعه این ندامتگاه، نشان دهنده نیاز مبرم به فضای مناسب برای نگهداری جمعیت زندانیان پایتخت بوده است. این تغییرات، هم فرصت ها و هم چالش های جدیدی را در زمینه مدیریت زندان و رعایت حقوق زندانیان به وجود آورده است.

موقعیت و آدرس دقیق

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ در شهرستان ری، جاده حسن آباد، و در کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران به قم واقع شده است. این موقعیت، آن را در جنوبی ترین بخش استان تهران قرار می دهد. دسترسی به آن از طریق آزادراه تهران-قم میسر است و نزدیکی به برخی مراکز دیگر در منطقه، مانند بلوکات پیانو، موقعیت جغرافیایی آن را مشخص تر می کند. آدرس دقیق زندان فشافویه برای خانواده ها و مراجعین از اهمیت حیاتی برخوردار است تا بتوانند بدون سردرگمی به این مرکز مراجعه نمایند.

نقشه های جغرافیایی و سیستم های مسیریابی، این منطقه را به وضوح مشخص می کنند و با جستجوی نام «ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ» یا «زندان فشافویه»، می توان به آدرس دقیق آن دست یافت. تأکید مجدد بر اینکه این مکان در استان تهران قرار دارد، برای رفع هرگونه ابهام ضروری است.

تاریخچه و فرآیند ساخت

فرآیند ساخت این اردوگاه عظیم، که اکنون به عنوان بزرگ ترین زندان کشور شناخته می شود، زمان قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. گزارش ها حاکی از آن است که حدود ۱۵ سال برای تکمیل ساخت این مجموعه صرف شده است. این مدت زمان طولانی، نشان دهنده پیچیدگی و وسعت پروژه بوده است. هدف اولیه، همانطور که اشاره شد، ایجاد فضایی مجزا و مناسب برای نگهداری محکومان مواد مخدر بود، با این امید که بتوان با تفکیک این گروه، مدیریت بهتری بر زندانیان داشت و برنامه های اصلاح و تربیت را موثرتر به کار گرفت. اما توسعه و تبدیل آن به زندان مرکزی استان تهران، گویای تغییر در نیازها و اولویت های سازمان زندان ها بوده است.

تاریخچه ساخت و توسعه زندان فشافویه، با تحولات در سیاست های قضایی و جمعیتی کشور گره خورده است. از یک اردوگاه تخصصی تا یک ندامتگاه جامع، این مجموعه مسیری طولانی را طی کرده است.

ظرفیت و ساختار فیزیکی

ابعاد فیزیکی زندان فشافویه چشمگیر است. مساحت کل این زندان ۱۱۰ هکتار برآورد شده که از این میزان، ۷۰ هزار مترمربع به زیربنای اردوگاه محکومان مواد مخدر اختصاص یافته بود. این ندامتگاه دارای ۳۸ سوله است که از این تعداد، ۲۶ سوله به عنوان اندرزگاه و ۱۲ سوله دیگر به بخش های پشتیبانی و حفاظت اختصاص دارند. هر یک از ۲۴ اندرزگاه موجود، ظرفیتی معادل ۳۰۰ نفر را دارد که نشان دهنده قابلیت بالای این زندان برای نگهداری جمعیت قابل توجهی از زندانیان است. گنجایش نهایی زندان فشافویه در مجموع حدود ۱۷ هزار نفر تخمین زده می شود، که آن را به یکی از بزرگ ترین مراکز اصلاحی و تربیتی در سطح منطقه و کشور تبدیل کرده است.

چنین ابعاد گسترده ای، مدیریت منابع، نیروی انسانی و تأمین امنیت را به یک چالش پیچیده تبدیل می کند. طراحی و ساختار آن باید به گونه ای باشد که هم امنیت لازم را فراهم آورد و هم امکانات اولیه برای نگهداری زندانیان را تأمین کند.

شرایط نگهداری و چالش های حقوق بشری در فشافویه

شرایط نگهداری زندانیان در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، همانند بسیاری از زندان های بزرگ دیگر، همواره محل بحث و نگرانی فعالان حقوق بشر و خانواده ها بوده است. چالش های متعددی در این زندان، به ویژه در زمینه تفکیک جرایم، بهداشت و نحوه برخورد با زندانیان، وجود دارد.

طبقه بندی زندانیان و مسائل تفکیک جرایم

آیین نامه سازمان زندان ها بر لزوم تفکیک زندانیان بر اساس نوع جرم تأکید دارد، به ویژه جداسازی زندانیان عقیدتی و سیاسی از محکومان جرایم عادی. این اصل، برای جلوگیری از تأثیرات منفی زندانیان خطرناک بر سایر زندانیان و همچنین حفظ حقوق گروه های آسیب پذیر، بسیار حیاتی است. با این حال، گزارش های متعددی حاکی از عدم رعایت این قانون در زندان فشافویه است. بسیاری از زندانیان عقیدتی و سیاسی، از جمله دراویش گنابادی، به این زندان منتقل شده و در کنار زندانیان جرایم خشن نگهداری شده اند. این اقدام نه تنها نقض آشکار آیین نامه هاست، بلکه می تواند به افزایش آسیب پذیری و تضعیف روحیه زندانیان عقیدتی و سیاسی منجر شود. عدم تفکیک زندانیان در فشافویه، تبعات روانی و فیزیکی جدی برای این افراد به همراه دارد و محیط زندان را برای آنها ناامن تر می سازد.

وجود زندانیان با انواع جرایم، از مواد مخدر و سرقت گرفته تا جرایم مالی و عقیدتی-سیاسی، مدیریت این ندامتگاه را دشوار می سازد. در چنین شرایطی، رعایت اصول تفکیک و طبقه بندی، برای حفظ حداقل استانداردها در یک محیط اصلاحی-تربیتی، ضروری است.

بهداشت و امکانات درمانی

یکی از جدی ترین نگرانی ها در مورد زندان فشافویه، وضعیت بهداشت و درمان است. گزارش های متعددی از کمبود شدید امکانات پزشکی، اقلام دارویی حیاتی و محیط های غیر استریل در بهداری زندان حکایت دارد. این کمبودها، به ویژه با توجه به وجود جمعیت قابل توجهی از معتادان تزریقی و کارتن خواب ها که نیازمند مراقبت های ویژه پزشکی هستند، می تواند فاجعه بار باشد. برخی زندانیان آزادشده از وجود بیماری های واگیردار و نبود امکانات لازم برای مقابله با آنها خبر می دهند.

همچنین، تأخیر در اعزام زندانیان بیمار به مراکز درمانی خارج از زندان، و حتی اخذ تعهد کتبی از زندانیان برای پرداخت هزینه های بیمارستان، از دیگر مسائلی است که به چالش های حوزه درمان در این ندامتگاه می افزاید. این شرایط، نه تنها به وخامت حال زندانیان بیمار می انجامد، بلکه نقض آشکار حقوق زندانیان برای دسترسی به مراقبت های پزشکی مناسب است.

نحوه برخورد با گروه های آسیب پذیر

نحوه برخورد با گروه های خاص و آسیب پذیر در زندان فشافویه، از جمله معتادان، کارتن خواب ها، سرقتی ها و اتباع خارجی، از دیگر مواردی است که نگرانی های جدی را برانگیخته است. برخی گزارش ها حاکی از برخوردهای نامناسب و غیرانسانی با این گروه ها، به ویژه در بدو ورود به زندان، است. نادیده گرفتن وضعیت جسمانی و روانی معتادان تزریقی و کارتن خواب ها و عدم انتقال آنها به مراکز درمانی مناسب، به جای زندان، از جمله انتقادات وارد بر نحوه مدیریت این مجموعه است. این برخوردها نه تنها کرامت انسانی این افراد را زیر سوال می برد، بلکه با اهداف اصلاحی-تربیتی زندان نیز در تضاد است.

کمبود امکانات پزشکی و بهداشتی در ندامتگاه فشافویه، به ویژه برای زندانیان بیمار و آسیب پذیر، یکی از مهم ترین چالش هایی است که سلامت و حقوق انسانی آنها را به طور جدی تهدید می کند.

رویدادهای برجسته و واکنش های بین المللی

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ (فشافویه) در طول سالیان متمادی شاهد رویدادهای مهمی بوده که برخی از آنها بازتاب گسترده ای در سطح ملی و بین المللی داشته اند. این رویدادها، غالباً با نقض حقوق بشر و برخوردهای نامناسب با زندانیان همراه بوده و واکنش های جدی سازمان های حقوق بشری و دولت های خارجی را در پی داشته است.

ضرب و شتم دراویش گنابادی

یکی از بارزترین حوادث در زندان فشافویه، به اعتراضات و ضرب و شتم دراویش گنابادی در سال ۱۳۹۷ بازمی گردد. پس از اعتراضات گلستان هفتم در تهران، حدود ۴۰۰ نفر از دراویش بازداشتی به این زندان منتقل شدند. در شهریور همان سال، این دراویش در اعتراض به بدرفتاری ها و حمایت از زنان درویش محبوس در زندان قرچک ورامین، دست به تحصن زدند. گزارش ها حاکی از حمله نیروهای امنیتی برای شکستن این تحصن بود که در جریان آن از گاز اشک آور استفاده شد و بسیاری از دراویش دچار جراحات شدند. هشت تن از آنها نیز به سلول های انفرادی منتقل گشتند. سازمان دیده بان حقوق بشر این اقدام را به شدت محکوم کرد و بر لزوم رعایت حقوق زندانیان تأکید نمود. حضور رئیس وقت سازمان زندان های تهران در صحنه سرکوب، ابهامات و انتقادات را نسبت به این واقعه افزایش داد.

این حادثه، نمونه ای بارز از عدم رعایت حقوق زندانیان، به ویژه در خصوص آزادی بیان و حق اعتراض مسالمت آمیز، در داخل زندان ها بود و توجه بین المللی را به وضعیت حقوق بشر در ایران جلب کرد.

قتل علیرضا شیرمحمدعلی و پیامدهای آن

واقعه تلخ قتل علیرضا شیرمحمدعلی، زندانی سیاسی جوان، در زندان فشافویه در خردادماه ۱۳۹۸، از دیگر رویدادهای مهم و تأثیرگذار بود. او که به دلیل فعالیت های سیاسی بازداشت شده بود، در داخل زندان توسط دو زندانی دیگر با ۳۰ ضربه چاقو به قتل رسید. این واقعه، سؤالات جدی را درباره امنیت جانی زندانیان، به ویژه زندانیان سیاسی، و مسئولیت سازمان زندان ها در قبال حفظ جان آنها برانگیخت. عدم رعایت تفکیک زندانیان و نگهداری زندانیان سیاسی در کنار محکومان جرایم خطرناک، به عنوان عامل اصلی این فاجعه مطرح شد. این قتل، به نمادی از نقض حقوق بشر و بی توجهی به جان زندانیان در زندان های ایران تبدیل شد و موجی از انتقادات داخلی و بین المللی را به دنبال داشت. خانواده و وکلای او، مسئولیت اصلی این اتفاق را متوجه مسئولین زندان و سازمان زندان ها دانستند.

تحریم های بین المللی علیه زندان فشافویه

به دلیل نقض گسترده حقوق بشر و حوادث دلخراش در این ندامتگاه، زندان فشافویه هدف تحریم های بین المللی قرار گرفت:

• تحریم وزارت خزانه داری آمریکا: در پاییز ۱۳۹۸، وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا، زندان فشافویه را به دلیل ارتباط با «نقض جدی حقوق بشر» تحریم کرد. این تحریم در مهرماه همان سال اعلام شد و دو ماه بعد به مرحله اجرا درآمد. برایان هوک، نماینده وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، این خبر را اعلام کرد و آن را نشانه ای از جدیت آمریکا در مقابله با نقض حقوق بشر در ایران دانست.
• تحریم اتحادیه اروپا: در فروردین ۱۴۰۰، اتحادیه اروپا نیز در راستای محکومیت نقض حقوق بشر در ایران و به دلیل نقش برخی نهادها در سرکوب معترضان آبان ۹۸، سه زندان جمهوری اسلامی ایران، از جمله فشافویه، را تحریم کرد. این تحریم ها نشان دهنده اجماع بین المللی در خصوص لزوم پاسخگویی در قبال نقض حقوق اساسی زندانیان است.

این تحریم ها، علاوه بر فشار سیاسی، به اعتبار بین المللی سیستم زندانبانی ایران لطمه زده و بر لزوم بهبود وضعیت حقوق بشر در این مراکز تأکید می کند.

زندانیان شناخته شده و مورد توجه در فشافویه

در طول فعالیت ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، چهره های شناخته شده متعددی، از جمله فعالان سیاسی، اجتماعی و حتی هنرمندان، مدتی از دوران محکومیت یا بازداشت خود را در این زندان سپری کرده اند. حضور این افراد، اغلب به دلیل شهرتشان، توجه رسانه ها و افکار عمومی را به شرایط زندان و وضعیت زندانیان جلب کرده است.

یکی از شناخته شده ترین افرادی که در سال های اخیر در زندان فشافویه به سر برده، امیرحسین مقصودلو، معروف به «امیرتتلو»، خواننده جنجالی است. او در مقاطع مختلف و به دلایل گوناگون در این ندامتگاه محبوس بوده و اخبار مربوط به بازداشت و وضعیت او، از طریق رسانه ها و شبکه های اجتماعی منتشر شده است. حضور شخصیت هایی مانند او، گاهی بهانه ای برای بررسی دقیق تر شرایط عمومی زندان و میزان رعایت حقوق زندانیان از سوی مسئولین می شود.

علاوه بر افراد شناخته شده در حوزه هنر و اجتماع، بسیاری از فعالان سیاسی، دانشجویی و عقیدتی که نامشان کمتر در رسانه های عمومی مطرح شده، اما در حوزه های تخصصی خود شناخته شده هستند، نیز در این زندان بوده اند. این زندانیان غالباً به دلیل فعالیت های مدنی یا ابراز عقاید خاص، به این ندامتگاه منتقل شده و با چالش های خاص خود در محیط زندان مواجه بوده اند.

حضور این چهره ها، هرچند به دلایل و با مدت زمان های متفاوت، موجب شده تا نام زندان فشافویه بیش از پیش بر سر زبان ها افتاده و مسائل مرتبط با آن، بیشتر مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. شناخت زندانیان شناخته شده، می تواند در فهم بهتر ماهیت و تنوع جمعیت زندانیان این مرکز کمک کننده باشد.

راهنمای عملی برای خانواده ها و مراجعین زندان فشافویه

برای خانواده ها و آشنایان زندانیان در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ (فشافویه)، دسترسی به اطلاعات دقیق و کاربردی در مورد ملاقات ها، تحویل وسایل و پیگیری وضعیت زندانی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه، راهنمایی های عملی برای تسهیل این فرآیند ارائه می شود.

ملاقات زندانیان

یکی از مهم ترین دغدغه های خانواده ها، امکان ملاقات با عزیزانشان است. قوانین و زمان بندی ملاقات ها در زندان فشافویه به شرح زیر است:

• ساعت و روزهای ملاقات: به طور معمول، ساعات ملاقات از ۷ صبح تا ۱۳ ظهر می باشد. روزهای دقیق ملاقات ممکن است بر اساس تیپ، سالن و اندرزگاه زندانی متفاوت باشد.
• خانواده درجه یک: ملاقات تنها برای خانواده درجه یک (پدر، مادر، خواهر، برادر، همسر و فرزندان) مجاز است. ضروری است مدارک شناسایی معتبر (مانند شناسنامه) همراه داشته باشید.
• ملاقات برای بار اول و دوم: برای ملاقات اول، در هر روز کاری می توان مراجعه کرد. اما برای ملاقات های بعدی، پس از اولین ملاقات، زمان و روز مشخصی توسط مسئولین زندان اعلام می شود که باید طبق آن عمل کرد.
• نحوه پیگیری: برای اطلاع از تیپ، سالن و اندرزگاه زندانی، که در تعیین روز ملاقات مؤثر است، می توانید از طریق بخش پذیرش یا مددکاری زندان اقدام نمایید. این اطلاعات برای خانواده های شهرستانی که امکان مراجعه مکرر ندارند، اهمیت دوچندانی دارد.

همواره توصیه می شود قبل از مراجعه، با بخش اطلاعات زندان تماس گرفته و از آخرین تغییرات در قوانین ملاقات مطلع شوید.

تحویل اقلام و واریز وجه

یکی دیگر از مسائل مهم، نحوه تحویل وسایل ضروری و واریز پول به حساب زندانی است:

• تحویل لباس و وسایل نظافتی:
  • در روزهای خاص (مانند چهارشنبه ها) امکان تحویل لباس وجود دارد.
  • اغلب وسایل نظافتی (مانند حوله و کاپشن) مستقیماً از بیرون قبول نمی شوند.
  • زندانیان می توانند وسایل نظافتی و سایر اقلام مورد نیاز خود را از بوفه زندان خریداری کنند.
• نحوه واریز پول: امکان واریز پول به اسم زندانی وجود دارد. این کار معمولاً از طریق شعب بانک ها یا دستگاه های پوز مستقر در زندان انجام می شود. پول واریز شده به کارت زندانی منتقل شده و او می تواند از طریق آن از بوفه زندان خرید کند.

ضروری است که خانواده ها از قوانین جاری در مورد اقلام مجاز و نحوه تحویل آنها مطلع باشند تا از بروز مشکلات جلوگیری شود. تحویل لباس و اقلام مجاز به زندانی باید با رعایت دقیق مقررات زندان صورت گیرد.

پیگیری وضعیت زندانی

برای خانواده هایی که از وضعیت عزیزانشان بی خبرند یا نیاز به اطلاعات بیشتری دارند، راه هایی برای پیگیری وجود دارد:

• تماس با مددکاری: شماره مددکاری زندان تهران بزرگ می تواند منبع مهمی برای کسب اطلاعات باشد. در صورت دسترسی به این شماره، می توان مستقیماً با مددکار مربوطه تماس گرفت و جویای وضعیت زندانی شد.
• پرس وجو از شهرستان: برای خانواده های ساکن شهرستان، پیگیری تلفنی یا از طریق مراجع قانونی در شهر خودشان، پیش از عزیمت به تهران، می تواند مفید باشد.
• مراجع قضایی: در صورت عدم دسترسی به اطلاعات کافی، مراجعه به دادستانی یا قاضی ناظر زندان، می تواند راهگشا باشد.

همواره تأکید می شود که خانواده ها از طریق مجاری رسمی و با حفظ آرامش، اقدام به پیگیری نمایند تا از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری شود.

نتیجه گیری: بررسی جامع و چشم انداز آینده ندامتگاه تهران بزرگ

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، یا همان زندان فشافویه که به دلیل موقعیت جغرافیایی اش در حسن آباد و مسیر آزادراه تهران-قم به اشتباه «زندان حسن آباد قم» خوانده می شود، بزرگ ترین مرکز اصلاحی و تربیتی در ایران است. این مقاله به تفصیل به معرفی این مجموعه، از ابعاد فیزیکی و تاریخی آن گرفته تا شرایط نگهداری زندانیان و چالش های حقوق بشری پرداخته است. مشخص شد که این ندامتگاه، با هدف اولیه تفکیک محکومان مواد مخدر ساخته شد، اما اکنون به عنوان زندان اصلی استان تهران، میزبان طیف وسیعی از زندانیان با جرایم مختلف است.

بررسی ها نشان می دهد که زندان فشافویه با چالش های جدی در زمینه رعایت حقوق بشر، به ویژه در خصوص تفکیک جرایم، وضعیت بهداشت و درمان، و نحوه برخورد با گروه های آسیب پذیر مواجه است. رویدادهای ناگواری همچون ضرب و شتم دراویش گنابادی و قتل علیرضا شیرمحمدعلی، و همچنین تحریم های بین المللی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا، بر اهمیت و ضرورت بازنگری در شرایط نگهداری زندانیان و بهبود استانداردهای حقوق بشری در این مرکز تأکید می کنند. آینده ندامتگاه تهران بزرگ مستلزم شفافیت بیشتر، نظارت دقیق تر و اجرای کامل آیین نامه ها و قوانین مربوط به حقوق زندانیان است.

در نهایت، ارائه راهنمای عملی برای خانواده ها و مراجعین، تلاشی بود برای کاهش سردرگمی و تسهیل فرآیند پیگیری وضعیت زندانیان. امید است با توجه بیشتر به این مرکز مهم، شاهد بهبود مستمر در شرایط نگهداری و رعایت حقوق تمامی زندانیان باشیم تا رسالت اصلی زندان ها که اصلاح و تربیت است، به درستی محقق شود.