تکلیف مهریه بعد از فوت زن و شوهر

مهریه یک حق مالی است که به محض وقوع عقد نکاح برای زن ایجاد می شود و با فوت هر یک از زوجین ساقط نمی گردد، بلکه به عنوان جزء ماترک متوفی محسوب شده و وراث متوفی حق مطالبه یا پرداخت آن را از ترکه خواهند داشت. درک دقیق ابعاد حقوقی مهریه پس از فوت یکی از زوجین یا هر دو، برای افراد درگیر در این مسائل، وکلا و دانشجویان حقوق از اهمیت بالایی برخوردار است.

فوت یکی از زوجین، مسائل حقوقی متعددی را به دنبال دارد که یکی از مهم ترین آن ها، تعیین تکلیف مهریه است. تصورات نادرست و ابهامات فراوان پیرامون این موضوع، ضرورت تبیین جامع و دقیق آن را دوچندان می سازد. از بین رفتن دین مهریه با فوت زن، یکی از این باورهای غلط رایج است که برخلاف نص صریح قانون و اصول فقهی است. این مقاله به عنوان یک راهنمای حقوقی جامع، به بررسی ماهیت مهریه در شرایط فوت و نحوه مطالبه یا پرداخت آن می پردازد و هدف دارد تا اطلاعاتی مستند و کاربردی را در اختیار مخاطبان قرار دهد.

کلیات مهریه و ماهیت حقوقی آن در صورت فوت

مهریه، نهادی حقوقی و شرعی در نظام حقوقی ایران است که به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح شناخته می شود. این حق، با توجه به مواد قانون مدنی و فقه شیعه، دارای ماهیتی خاص و پیامدهای حقوقی پیچیده ای است که در شرایط مختلف، از جمله فوت یکی از زوجین، به شیوه های متفاوتی نمود پیدا می کند.

مهریه چیست؟ تعریف و انواع

مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض اینکه عقد نکاح به درستی واقع می شود، زن مالک مهریه خود می گردد و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. این حق، نه تنها ارتباطی به وقوع نزدیکی (دخول) ندارد، بلکه یک دین مستقل بر ذمه مرد محسوب می شود.

• تعریف قانونی: مهریه هر چیزی است که مالیت داشته و قابل تملک باشد. این مال می تواند شامل وجه نقد، طلا، سکه، املاک، منافع یا حتی آموزش یک مهارت باشد.

• انواع مهریه:

  • مهریه عندالمطالبه: مهریه ای که زن هر زمان اراده کند، می تواند آن را از شوهر خود مطالبه نماید. مسئولیت پرداخت آن بدون هیچ قید و شرطی بر عهده مرد است.
  • مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به استطاعت مالی مرد است و زن برای مطالبه آن باید استطاعت مالی زوج را اثبات کند.

• زمان مالکیت: زن به محض انعقاد عقد نکاح، فارغ از اینکه نزدیکی صورت گرفته باشد یا خیر، مالک تمام مهریه می شود. این مالکیت کامل و استوار است، اگرچه در صورت طلاق قبل از نزدیکی، مرد می تواند نصف مهریه را پس بگیرد.

مهریه به عنوان دین ممتاز: جایگاه حقوقی در میان دیون متوفی

جایگاه حقوقی مهریه در میان دیون یک متوفی، بسیار حائز اهمیت است و این حق را از بسیاری از دیون عادی متمایز می کند. مهریه به عنوان یک دین ممتاز، دارای اولویت خاصی در پرداخت از محل ترکه متوفی است.

پس از فوت متوفی، ابتدا هزینه های ضروری و فوری از ماترک وی پرداخت می گردد. این هزینه ها شامل مخارج کفن و دفن و سایر مخارج ضروری تجهیز متوفی می شود. پس از آن، نوبت به پرداخت دیون متوفی می رسد. در این مرحله، مهریه زوجه، به دلیل ماهیت خاص خود به عنوان دین ممتاز، قبل از سایر دیون عادی از ترکه پرداخت می شود. این اولویت بدین معناست که حتی اگر میزان ترکه برای پرداخت تمامی دیون کافی نباشد، مهریه باید در اولویت قرار گیرد. این امر بر اساس ماده ۳۷۵ قانون امور حسبی و سایر قواعد فقهی و حقوقی استنتاج می شود.

مهریه به عنوان یک دین ممتاز، در اولویت پرداخت از ترکه متوفی قرار دارد و وراث تنها پس از ادای کامل آن می توانند سهم الارث خود را دریافت کنند.

ترتیب کلی پرداخت دیون از ترکه متوفی معمولاً به این صورت است:

1. هزینه های کفن و دفن و تجهیز متوفی.
2. دیون دارای وثیقه یا رهن (مانند وام با وثیقه ملکی) تا سقف مال مرهون.
3. دیون ممتاز، که مهریه زوجه یکی از بارزترین مصادیق آن است.
4. سایر دیون عادی متوفی.

این تقدم در پرداخت مهریه، نشان دهنده اهمیت و اعتبار ویژه ای است که قانونگذار برای حق مالی زن قائل شده است. بنابراین، هرگونه تقسیم ارث و ترکه، منوط به تعیین تکلیف و پرداخت کامل مهریه است.

تکلیف مهریه پس از فوت شوهر

مرگ شوهر، پایان رابطه زوجیت است، اما به معنای از بین رفتن تمامی حقوق و تکالیف مالی ناشی از آن نیست. یکی از مهم ترین این حقوق، مهریه زوجه است که وضعیت حقوقی آن پس از فوت شوهر، دارای پیچیدگی هایی است که در این بخش به تفصیل بررسی می شود.

بقای مهریه پس از فوت شوهر: تصحیح یک باور غلط

برخلاف تصور برخی، با فوت شوهر، حق مهریه زن ساقط نمی شود. این باور نادرست می تواند موجب تضییع حقوق زوجه شود. مهریه، دینی است که از لحظه عقد نکاح بر ذمه مرد مستقر شده و با فوت او، این دین از بین نمی رود، بلکه به عنوان بخشی از دیون متوفی محسوب شده و از محل ترکه او پرداخت می گردد.

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی که مالکیت زن بر مهریه را به محض عقد تأیید می کند، هیچ استثنایی برای فوت شوهر قائل نشده است. بنابراین، مهریه همچنان یک طلب و حق مسلم برای زوجه باقی می ماند و او می تواند آن را از اموال به جای مانده از شوهر (ترکه) مطالبه کند. ورثه متوفی، قبل از آنکه سهم الارث خود را دریافت کنند، مکلف به پرداخت دیون متوفی، از جمله مهریه همسر وی، از محل ترکه هستند.

شرایط مطالبه مهریه زن پس از فوت شوهر

برای مطالبه مهریه پس از فوت شوهر، شرایط خاصی وجود دارد که آگاهی از آن ها برای زوجه ضروری است:

• عدم تأثیر نوع نکاح: چه نکاح دائم باشد و چه موقت (صیغه)، حق مهریه زن برقرار است. تفاوت اصلی در این است که تنها زن در عقد دائم از همسر خود ارث می برد، اما حق مهریه در هر دو نوع عقد قابل مطالبه است.

• عدم تأثیر تحقق نزدیکی (دخول) بر مطالبه تمام مهریه: این نکته از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در صورتی که زوج فوت کند، زوجه مالک تمام مهریه تعیین شده است، حتی اگر نزدیکی میان آن ها صورت نگرفته باشد. این وضعیت با حالتی که زوجین طلاق می گیرند متفاوت است؛ در طلاق قبل از نزدیکی، زن مستحق نصف مهریه است، اما در صورت فوت شوهر، تمام مهریه به زن تعلق می گیرد.

• اولویت پرداخت مهریه نسبت به تملک ترکه توسط وراث: همانطور که پیشتر ذکر شد، مهریه دین ممتازه محسوب می شود. این بدان معناست که هیچ یک از ورثه، نمی توانند قبل از پرداخت کامل مهریه زوجه، سهم الارث خود را از ترکه متوفی تملک کنند. مهریه باید ابتدا از اموال باقی مانده پرداخت شود و سپس مابقی ترکه میان ورثه تقسیم گردد.

روش های مطالبه مهریه از ترکه متوفی

زوجه پس از فوت شوهر، برای مطالبه مهریه خود دو راه اصلی پیش رو دارد: اقدام از طریق اجرای ثبت یا طرح دعوا در دادگاه.

۱. مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

با توجه به اینکه سند ازدواج یک سند رسمی است، زن می تواند برای مطالبه مهریه خود از طریق اجرای ثبت اقدام کند. این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از روش قضایی است، به شرطی که ترکه کافی و مشخصی از متوفی باقی مانده باشد.

1. مدارک لازم: اصل عقدنامه رسمی، گواهی فوت شوهر، و مدارک شناسایی زوجه.

2. مراحل اداری: زوجه باید با در دست داشتن مدارک به دفترخانه محل وقوع عقد مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه مهریه را ثبت کند. سردفتر پس از بررسی، اجرائیه را صادر و به ورثه متوفی ابلاغ می نماید.

3. نحوه توقیف ترکه: در صورتی که ورثه ظرف مدت ۱۰ روز پس از دریافت ابلاغیه، نسبت به پرداخت مهریه اقدام نکنند، زوجه می تواند از طریق اجرای ثبت درخواست توقیف و مهر و موم اموال و ترکه متوفی را داشته باشد.

4. محدودیت ها و مزایای این روش: مزیت اصلی آن سرعت و عدم نیاز به دادرسی قضایی طولانی است. اما اگر اموال متوفی به صورت مشخص و رسمی ثبت نشده باشد یا ورثه در مورد ترکه اختلاف داشته باشند، این روش ممکن است با چالش مواجه شود و نیاز به مراجعه به دادگاه پیدا کند.

۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه

اگر مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت به دلایلی مانند عدم وجود ترکه مشخص، اختلاف ورثه، یا عدم همکاری آن ها میسر نباشد، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی اقدام کند.

1. تنظیم دادخواست: زوجه باید دادخواست مطالبه مهریه را به طرفیت تمامی ورثه متوفی تنظیم و به دادگاه خانواده تقدیم نماید.

2. مسئولیت ورثه: ورثه تنها از محل ترکه متوفی مسئول پرداخت مهریه هستند و این مسئولیت به اموال شخصی آن ها تسری نمی یابد. به عبارت دیگر، اگر ترکه متوفی برای پرداخت مهریه کافی نباشد، زوجه نمی تواند مابقی مهریه را از اموال شخصی ورثه مطالبه کند.

3. عدم امکان مطالبه از بستگان دیگر: به جز در مواردی که شخص ثالثی (مانند پدرشوهر) به صورت کتبی پرداخت مهریه را تعهد کرده باشد، زوجه نمی تواند مهریه خود را از پدرشوهر یا سایر بستگان متوفی مطالبه نماید.

نحوه محاسبه مهریه وجه رایج پس از فوت شوهر

در صورتی که مهریه، وجه رایج (مانند ریال) باشد، نحوه محاسبه آن پس از فوت شوهر تفاوت هایی با محاسبه در زمان حیات وی دارد. مطابق ماده ۳ آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی:

در مواردی که مهریه زن باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود، تاریخ فوت شوهر مبنای محاسبه قرار می گیرد.

این بدان معناست که مبلغ مهریه وجه رایج، بر اساس شاخص قیمت سال فوت شوهر، نسبت به سال انعقاد عقد محاسبه و به روزرسانی می شود. این حکم با مطالبه مهریه در زمان حیات زوج متفاوت است، چرا که در زمان حیات، معمولاً مهریه به نرخ روز مطالبه و پرداخت محاسبه می گردد. این تفاوت در مبنای محاسبه، برای حفظ حقوق وراث و جلوگیری از تضییع ترکه در درازمدت وضع شده است.

مطالبه مهریه همسران متعدد پس از فوت شوهر

در شرایطی که متوفی دارای دو یا چند همسر دائمی یا موقت باشد، هر یک از همسران حق مستقل برای مطالبه مهریه خود را دارند. هیچ یک از زنان نسبت به دیگری در اولویت پرداخت مهریه قرار ندارد و در صورت کافی بودن ترکه، مهریه تمامی آن ها به طور کامل پرداخت خواهد شد.

نکته حائز اهمیت در این بخش، تفاوت میان حق مهریه و حق سهم الارث است. تنها همسران دائم از متوفی ارث می برند، در حالی که همسران موقت صرفاً حق مطالبه مهریه را دارا هستند و از ترکه ارث نمی برند. سهم الارث همسران دائم نیز، یک چهارم یا یک هشتم کل ترکه است که به طور مساوی میان آن ها تقسیم می شود، فارغ از تعداد و میزان مهریه هر یک.

رابطه مطالبه مهریه با سهم الارث زوجه بازمانده

مهریه و سهم الارث دو حق مالی جداگانه هستند. مهریه، دینی است که مرد به زن مدیون است و پس از فوت، از ترکه او پرداخت می شود. سهم الارث، اما حق وراث از باقی مانده ترکه (پس از کسر دیون و وصایا) است.

زوجه دائمی بازمانده، علاوه بر اینکه می تواند تمامی مهریه خود را از ترکه شوهر متوفی مطالبه کند، سهم الارث معین خود را نیز خواهد برد. سهم الارث زن دائم در صورت داشتن فرزند یا نوه از متوفی، یک هشتم و در صورت نداشتن فرزند یا نوه، یک چهارم از کل ترکه است. بنابراین، پرداخت مهریه به زن، مانع از دریافت سهم الارث قانونی او نمی گردد و هر دو حق به طور مستقل قابل استیفا هستند.

تکلیف مهریه پس از فوت زن

یکی از باورهای رایج و نادرست در جامعه این است که با فوت زن، حق مهریه او ساقط می شود. این تصور نه تنها با مبانی فقهی و حقوقی ناسازگار است، بلکه می تواند منجر به تضییع حقوق ورثه زن شود. در این بخش، به بررسی جامع تکلیف مهریه در صورت فوت زن پرداخته می شود.

بقای مهریه پس از فوت زن: تصحیح باورهای نادرست

پاسخ قاطع به این سوال که آیا با فوت زن، مهریه وی ساقط می شود، «خیر» است. مهریه، یک حق مالی است که به محض جاری شدن عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید. این مالکیت، یک حق استوار و کامل است که با فوت زن از بین نمی رود. در واقع، مهریه زن فوت شده، مانند سایر اموال و دارایی های او (از جمله اموال منقول و غیرمنقول، وجه نقد، و سایر حقوق مالی) جزء ماترک وی محسوب شده و به ورثه او منتقل می گردد.

شوهر مکلف است در صورت مطالبه ورثه زن، مهریه او را از محل اموال خود پرداخت کند. این امر نشان دهنده استمرار ماهیت دین مهریه حتی پس از فوت زن است و ورثه، قائم مقام قانونی متوفی در مطالبه حقوق مالی او هستند.

شرایط مطالبه مهریه پس از فوت زن توسط ورثه

مطالبه مهریه پس از فوت زن توسط ورثه، تابع شرایط خاصی است:

• نوع نکاح: چه عقد نکاح دائم باشد و چه موقت، حق مهریه زن ثابت و قابل انتقال به ورثه است.

• اثر دخول بر میزان مهریه: در این حالت، تحقق نزدیکی (دخول) بر میزان مهریه ای که به ورثه می رسد، تأثیرگذار است:

  • اگر فوت زن قبل از وقوع نزدیکی (دخول) باشد، ورثه او مستحق مطالبه و دریافت نصف مهریه خواهند بود.
  • اگر فوت زن پس از وقوع نزدیکی باشد، ورثه او مستحق مطالبه و دریافت تمام مهریه تعیین شده خواهند بود.

این تفکیک بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی است که بیان می دارد: «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهریه خواهد بود…» در مورد فوت زن قبل از نزدیکی نیز، با قیاس به این ماده و اصول فقهی، ورثه زن تنها مستحق نصف مهریه هستند.

ورثه زن فوت شده و سهم آن ها از مهریه

مهریه زن فوت شده، پس از کسر دیون و وصایای او (در صورت وجود)، بر اساس طبقات و درجات ارث میان ورثه تقسیم می شود. در اینجا به بررسی سهم هر یک از ورثه اصلی می پردازیم:

مقدمه ای بر طبقات ارث

ورثه طبق قانون مدنی به سه طبقه تقسیم می شوند که هر طبقه مانع ارث بردن طبقات بعدی است:

1. طبقه اول: پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد (نوادگان).
2. طبقه دوم: اجداد (پدر و مادر بزرگ)، خواهر و برادر و اولاد آن ها (خواهرزاده و برادرزاده).
3. طبقه سوم: اعمام، عمات، اخوال و خالات (عمو، عمه، دایی، خاله) و اولاد آن ها.

زن و شوهر نیز به عنوان ورثه سببی، در کنار هر سه طبقه ارث می برند و سهم آن ها، قبل از تقسیم سهم سایر ورثه، کسر می شود.

سهم الارث زوج (شوهر) از مهریه زن متوفی

شوهر، یکی از ورثه زن محسوب می شود و از مهریه زن متوفی سهم می برد. میزان سهم او به این شرح است:

• در صورتی که زن دارای فرزند یا نوه باشد (از این شوهر یا از همسر قبلی): شوهر یک چهارم از مهریه را به ارث می برد.
• در صورتی که زن فاقد فرزند یا نوه باشد: شوهر یک دوم (نصف) از مهریه را به ارث می برد.

سهم الارث فرزندان از مهریه مادر فوت شده

فرزندان، در طبقه اول ارث قرار دارند و پس از کسر سهم شوهر، مابقی مهریه بین آن ها تقسیم می شود. نحوه تقسیم بین فرزندان:

• اگر تمامی فرزندان پسر باشند یا تمامی آن ها دختر باشند، مهریه به صورت مساوی بین آن ها تقسیم می شود.
• اگر هم فرزند پسر و هم فرزند دختر وجود داشته باشد، سهم پسر دو برابر دختر است.
• در صورت فوت فرزندان در زمان حیات مادر، نوادگان (اولاد فرزندان فوت شده) قائم مقام آن ها می شوند و سهم آن ها را به ارث می برند.

سهم الارث پدر و مادر از مهریه زن متوفی

پدر و مادر زن نیز در طبقه اول ارث قرار دارند و سهم آن ها از مهریه به شرح زیر است:

1. در صورت داشتن فرزند: اگر زن فوت شده دارای فرزند باشد، پدر و مادر هر کدام یک ششم از مهریه را به ارث می برند.

2. در صورت نداشتن فرزند: اگر زن فوت شده فرزند نداشته باشد، سهم پدر و مادر متفاوت خواهد بود. در این حالت، پس از کسر سهم شوهر (که یک دوم است)، باقی مانده مهریه به پدر و مادر می رسد. اگر تنها پدر یا مادر در قید حیات باشند، تمامی سهم باقی مانده را دریافت می کنند. اگر هر دو در قید حیات باشند، سهم مادر یک سوم و سهم پدر دو سوم از مابقی ترکه (پس از کسر سهم شوهر) خواهد بود.

برای روشن شدن نحوه تقسیم مهریه زن متوفی در حالات مختلف، جدول زیر ارائه می شود:

وضعیت ورثه زن متوفی	سهم شوهر	سهم پدر	سهم مادر	سهم فرزندان
شوهر و فرزندان	یک چهارم	–	–	مابقی (پسر دو برابر دختر)
شوهر و پدر و مادر	یک دوم	دو سوم از مابقی	یک سوم از مابقی	–
شوهر، فرزندان، پدر و مادر	یک چهارم	یک ششم	یک ششم	مابقی (پسر دو برابر دختر)

نحوه محاسبه مهریه وجه رایج پس از فوت زن

در خصوص نحوه محاسبه مهریه وجه رایج زن فوت شده، اختلاف نظرهایی وجود دارد. با این حال، با استناد به همان رویکردی که در مورد فوت شوهر اعمال می شود (ماده ۳ آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی)، می توان نتیجه گرفت که در صورت فوت زن نیز، مبنای محاسبه مهریه وجه رایج، ارزش آن در سال فوت زن خواهد بود.

به عبارت دیگر، ورثه زن فوت شده نمی توانند مهریه وجه رایج را به نرخ روز مطالبه کنند، بلکه می بایست آن را بر اساس شاخص قیمت سال فوت زن محاسبه نمایند. این قاعده به منظور ایجاد ثبات در روابط مالی و جلوگیری از بروز ابهامات در دعاوی ارثی اعمال می شود. البته این حکم صرفاً برای مهریه هایی که به صورت وجه رایج تعیین شده اند کاربرد دارد و در مورد مهریه هایی که عین معین (مانند سکه، خانه) هستند، ورثه به همان عین یا ارزش واقعی آن در زمان مطالبه دست خواهند یافت.

مطالبه مهریه مادر فوت شده پس از فوت پدر (سناریوهای پیچیده تر)

این سناریو کمی پیچیده تر است و در موارد خاصی مطرح می شود. فرض کنید زنی فوت کرده و مهریه خود را دریافت نکرده است. پس از مدتی، شوهر او نیز فوت می کند، در حالی که مهریه همسر اول (مادر فرزندان) همچنان پرداخت نشده باقی مانده است.

در چنین حالتی، فرزندان مادر فوت شده، به عنوان ورثه او، حق دارند مهریه مادرشان را از ترکه پدر متوفی مطالبه کنند. این حق، حتی اگر پدر مجدداً ازدواج کرده و همسر دومی داشته باشد، برقرار است. در این صورت، فرزندان باید دادخواستی را به طرفیت ورثه پدر (از جمله همسر دوم و سایر وراث) به دادگاه تقدیم کرده و مطالبه مهریه مادر خود را بنمایند.

همچنین، ممکن است سناریوی دیگری نیز پیش آید که زن پس از فوت شوهر اول، مجدداً ازدواج کرده و از همسر دوم خود نیز مهریه ای داشته باشد و سپس فوت کند. اگر همسر دوم نیز پس از او فوت کند، ورثه زن (از جمله فرزندان او از ازدواج اول) می توانند مهریه او را از ترکه همسر دوم (ناپدری فرزندان) مطالبه نمایند. در هر صورت، اصل بقای حق مهریه و انتقال آن به ورثه، یک قاعده بنیادین است.

نکات کلیدی و حقوقی تکمیلی

مسائل مربوط به مهریه و ارث پس از فوت، به دلیل پیچیدگی های قانونی و تعدد ذی نفعان، همواره مستلزم دقت و توجه به جزئیات است. در این بخش، به چند نکته تکمیلی و کلیدی پرداخته می شود که در مواجهه با این موضوعات حائز اهمیت هستند.

اهمیت مشاوره حقوقی تخصصی

با توجه به لایه های متعدد قانونی، تفسیر مواد، و رویه های قضایی موجود در پرونده های مهریه و ارث، مشاوره با یک وکیل متخصص در امور خانواده و ارث، امری ضروری است. یک وکیل کارآزموده می تواند با بررسی دقیق وضعیت هر پرونده، بهترین راهکار حقوقی را پیشنهاد دهد، از تضییع حقوق موکل جلوگیری کند و مراحل قانونی را با کمترین چالش ممکن به سرانجام برساند. پیچیدگی های مربوط به شناسایی ترکه، تعیین میزان مهریه به نرخ روز یا سال فوت، و تقسیم ارث میان ورثه مختلف، همگی نیاز به دانش حقوقی عمیق دارند.

بخشش یا ابراء مهریه

بخشش یا ابراء مهریه، عملی حقوقی است که طی آن زن از حق مطالبه مهریه خود به طور کامل یا جزئی صرف نظر می کند. این اقدام باید در زمان حیات زن و با اراده آزاد و آگاهانه او صورت گیرد. اگر زن در زمان حیات خود مهریه را بخشیده یا شوهر را از پرداخت آن بری الذمه کرده باشد، پس از فوت او، ورثه حق مطالبه مهریه ای که قبلاً ابراء شده است را نخواهند داشت. اثبات این بخشش بر عهده مرد یا ورثه اوست و معمولاً با ارائه سند رسمی ابراء یا شهادت شهود در دادگاه انجام می شود.

مهریه در عقد موقت (صیغه) پس از فوت

در عقد موقت نیز، همانند عقد دائم، به محض انعقاد عقد، زن مالک مهریه تعیین شده می گردد. بنابراین، حق مهریه در عقد موقت نیز با فوت هر یک از زوجین ساقط نمی شود و به ورثه زن منتقل می گردد. تفاوت اصلی عقد موقت با دائم در این است که زن در عقد موقت از شوهر خود ارث نمی برد. اما مهریه او که یک حق مالی مستقل است، جزء ماترک وی محسوب شده و ورثه زن می توانند آن را از ترکه شوهر مطالبه کنند. همچنین اگر زن در عقد موقت فوت کند، شوهر مکلف است مهریه او را به ورثه زن بپردازد، با رعایت قاعده نصف مهریه در صورت عدم نزدیکی.

اثبات بری الذمه شدن از پرداخت مهریه توسط شوهر

در صورتی که شوهر ادعا کند که مهریه همسرش را در زمان حیات او پرداخته یا همسرش او را از پرداخت مهریه بری الذمه کرده است، اثبات این موضوع بر عهده شوهر یا ورثه او خواهد بود. این اثبات می تواند از طریق ارائه رسیدهای پرداخت، اقرارنامه کتبی از سوی زن، شهادت شهود یا سایر ادله اثبات دعوا در مراجع قضایی صورت گیرد. عدم وجود دلایل کافی برای اثبات این امر، به معنای بقای دین مهریه بر ذمه مرد یا ترکه اوست و ورثه زن می توانند آن را مطالبه کنند.

مدارک و شواهد معتبر از اهمیت بالایی برخوردارند. صرف ادعای پرداخت یا بخشش، بدون وجود مستندات قوی، از سوی دادگاه پذیرفته نخواهد شد. از این رو، هرگونه توافق یا اقدام در خصوص مهریه، بهتر است به صورت رسمی و کتبی ثبت شود تا در آینده از بروز اختلافات جلوگیری گردد.

نتیجه گیری

تکلیف مهریه پس از فوت زن یا شوهر، یکی از ابهامات و چالش های حقوقی رایج در جامعه است که نیازمند تبیین دقیق مبانی قانونی و فقهی است. برخلاف باورهای نادرست، مهریه با فوت هیچ یک از زوجین ساقط نمی شود، بلکه به عنوان یک دین ممتاز و حق مالی مسلم، به ورثه زن منتقل شده یا از ترکه شوهر متوفی پرداخت می گردد.

در صورت فوت شوهر، زن حق مطالبه کامل مهریه خود را از محل ترکه وی دارد و این امر اولویت بر تقسیم ارث دارد. در مقابل، اگر زن فوت کند، مهریه او جزء ماترکش محسوب شده و ورثه او (از جمله شوهر، فرزندان و پدر و مادر) می توانند بر اساس طبقات و سهم الارث قانونی، آن را از شوهر متوفی یا همسر بازمانده مطالبه کنند. نحوه محاسبه مهریه وجه رایج نیز، چه در صورت فوت شوهر و چه در صورت فوت زن، بر اساس شاخص قیمت سال فوت متوفی صورت می پذیرد. درک این مفاهیم حقوقی، نه تنها از تضییع حقوق افراد جلوگیری می کند، بلکه به حل و فصل عادلانه دعاوی مربوط به ارث و مهریه نیز کمک شایانی می نماید.