تاثیر تورم بر رفتار های فرهنگی

در نشست نقد «گفتمان و سیاست فرهنگی دولت» مطرح شد؛

مصطفی زالی با اشاره به آسیب شناسی سیاست های موثر بر فضای فرهنگ در چهار محور گفت: یکی از اولین مشکلات این است که ما تاثیر عوامل نهادی را در شکل گیری مناسبات فرهنگی و اخلاق جمعی نادیده گرفتیم.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری کوبار، اولین نشست از سلسله نشست های بررسی و نقد «گفتمان و سیاست فرهنگی دولت» به مناسبت اولین سالگرد درگذشت دکتر عماد افروغ یکشنبه 26 فروردین 1403 با حضور مصطفی زالی (عضو هیات علمی دانشگاه تهران)، حبیب رحیم پور ازغدی (پژوهشگر فلسفه) و اسماعیل نوده فراهانی (کارشناس ارشد دفتر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس) از سوی دبیرخانه جایزه زنده یاد دکتر عماد افروغ (ویژه نقد و سیاست گذاری فرهنگی) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در آغاز این نشست مهدی اکبری گلزار، دبیر نشست، نقد و بررسی سیاست فرهنگی دولت با هدف رسیدن به چشم اندازی نسبت به آینده در حوزه سیاستگذاری فرهنگی را موضوع این نشست بیان کرد. او گفت: اساساً فرهنگ اولویت اصلی هیچکدام از دولت های بعد از انقلاب نبوده است و معمولاً تنها در کنار پروژه های سیاسی و اقتصادی دولت به عنوان عنصری فرعی نگاه شده است.

زالی با ادای احترام به روح دکتر افروغ بیان کرد: اتفاقاً من فکر می کنم تمامی دولت های ما یک عناصر ثابتی از اثرگذاری بر فضای فرهنگی را دارا بوده اند. اتفاقاً حاکمیت ما به مقوله فرهنگ بسیار حساس بوده است. برای مثال انقلاب فرهنگی خود نمونۀ هزینه دادن است و نشان می دهد ما حاضر هستیم در عرصه فرهنگ، سخت ترین هزینه ها را نیز بدهیم. آن چیزی که موثر است این است که بر اثر کم تجربگی، گاهی اوقات موثرترین ابزارها برای تحقق سیاست های فرهنگی انتخاب نشده است.

* عدم توجه به شیوه های تولید و توزیع

زالی با اشاره به آسیب شناسی سیاست های موثر بر فضای فرهنگ در چهار محور گفت: یکی از اولین مشکلات این است که ما تاثیر عوامل نهادی را در شکل گیری مناسبات فرهنگی و اخلاق جمعی نادیده گرفتیم. برای مثال تعداد مال های تهران بسیار بیشتر از ظرفیت یک شهر هشت میلیون نفری است. کمتر کسی به مناسبات مصرف و اقتصاد مال سازی و سبک زندگی خاص تولید شده توسط این مناسبات، توجه کرده است. به نظرم عدم توجه به نوع شیوه های تولید و نوع شیوه های توزیع که سبک زندگی خاص خود را به دنبال می آورد، از مهم ترین عوامل ناکامی پاره از سیاست های فرهنگی است.

* تاثیر تورم بر رفتارهای فرهنگی

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: نمونه دیگر تاثیرات اقتصادی بر شخصیت افراد و فرهنگ جمعی، موضوع تورم است. تورم، انسان ها را در بلندمدت، به رفتارهای کوتاه مدت سوق می دهد و جامعه را به سمت افزون طلبی می برد. در این وضعیت، تولید از رونق می افتد و دلالی جای آن را می گیرد. بی انضباطی در اقتصاد باعث شکل گیری فرهنگ کار غیر مولد می شود.

وی افزود: حلقه مفقوده سیاست گذاری فرهنگی ما توجه به تاثیر عوامل نهادی مشخصاً اقتصادی بر شکل گیری رفتار فرهنگی است. برای مثال، هگل در «عناصر فلسفه حق» بحثی دارد به نام seconde nature که به معنی آن طبیعت ثانوی و نهادی انسان ها است. هگل می گوید اگر انسان ها در دلِ نهادها زندگی کردند، متناسب با زندگی در بستر این نهادها، یک نوع رفتار در آنها نهادینه می شود و آنها یک شخصیتی پیدا می کنند.

* اعمال غلط برخی راهبردهای فرهنگی

زالی گفت: مسیله دوم، نحوه اعمال برخی از راهبردهای فرهنگی است. مثلاً یکی از راهبردهای فرهنگی ما این است که در عرصه نهادی، نیروی متعهد جذب کنیم. این راهبردها در قالب یکسری از گزینش هایی اجرا می شود که همه ما می دانیم بی فایده است. در اینجا ما با یک ایده خوب، یعنی تربیت نیروی متعهد و ترویج اخلاق دینی در عرصه اجتماعی، با اعمال یک سیاست نسنجیده آن را تبدیل به ضد خودش می کنیم.

* عدم بسترسازی و ایجاد تضمین های نهادی

عضو هیات علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: مسیله سوم این است که به نظر می آید برای ترویج پاره ای از ارزش های فرهنگی و دینی، تضمین های نهادی لازم و بسترسازی نهادی وجود نداشته است. نمونه بارز آن امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از مهم ترین ارزش های فرهنگی جامعه است. چقدر در قوانین ما از این ارزش به لحاظ گفتمانی و قانونی حمایت می شود؟ مسیلۀ امر به معروف تنها به یک منکر خاص منحصر نمی شود. ما نسبت به این ارزش ها گشودگی لازم حقوقی و عرفی را نداشته ایم.

وی افزود: مسیله چهارم این است که ما در عرصه سیاست گذاری فرهنگی به دلیل کم تجربگی در خیلی از موارد گُل درشت عمل کردیم. یعنی می خواستیم یک چیزی را خیلی محکم به مردم نشان بدهیم ولی این سیاست جواب نداد. وی در جمع بندی بحث گفت: معتقدم که دو مسیله در سیاست های فرهنگی بعد از انقلاب برجسته است: اول؛ نادیده گرفتن تاثیر عوامل نهادی غیرفرهنگی بر فرهنگ؛ دوم: عدم انتخاب ابزارهای درست برای رسیدن به فضیلت های اخلاقی و دینی.

* سیاست فرهنگی برقراری نسبت با شبکه های معنایی-هنجاری است

در ادامه جلسه، حبیب رحیم پور ازغدی پژوهشگر فلسفه، با تعریف زیست فرهنگی بیان کرد: زیست فرهنگی یعنی زیستن براساس یک شبکه معنایی–هنجاری. سیاست فرهنگی چیزی نیست جز نسبت دولت ها با این شبکه های معنایی–هنجاری که به آن عینیت و فعلیت می بخشند.

وی افزود: دولت ها در سایه سیاست های فرهنگی خود چه نسبتی را با این شبکه معنایی–هنجاری برقرار می کنند؟ به نظر من سه نسبت در نگاه اول برقرار است: نسبت عقلی، نسبت زبانی، نسبت اراده ای.

رحیم پور ازغدی گفت: مهم ترین مسیله ای که در نظام حکمرانی باید آن را لحاظ کرد این است که دولت چگونه می تواند این مناسبات سه گانه را به نحو متعادلی پیش ببرد؟ وی افزود: منظور از نسبت عقلی، بنیادی است که سیاست های ناظر به شبکه معنایی–هنجاری بر آن استوار هست یا نیست. آیا پیگیری این سیاست ها بر تکیه گاهی معقول استوار است یا خیر؟ یکی از مهم ترین نکاتی که باید در نسبت عقلی با این شبکه های معنایی–هنجاری لحاظ کرد این است که این شبکه ها به دلایل مختلف و به مرور زمان فرسایش پیدا می کنند و این شبکه های معنایی- هنجاری مورد نظر دولت به نحوی به پوکی میل می کند.

او اضافه کرد: یکی از علت های این اتفاق این است که دولت در مقام سیاست گذار، بیش از آنکه این نسبت عقلانی را حول «مسیله» بنا کند، حول شبهه می سازد. شبهه زدایی از شبکه های معنایی به جای پرداخت به مسیله، خلاهای عقلانی شبکه های معنایی–هنجاری مدنظر دولت را پُر نمی کند. این نسبت امروزه از پس بازتولید معقول شبکه معنایی برنمی آید و به همین دلیل است که مسایل انباشت می شود و ما با تلقی شبهه زدایی گمان می کنیم از پی این مسایل برمی آییم.

* چطور باید شبکه معنایی را به نطق درآورد؟

رحیم پور ازغدی در ادامه گفت: نسبت زبانی به این معناست که ما چگونه می توانیم شبکه معنایی مدنظر را به نطق دربیاوریم. به عبارت دیگر چگونه این معانی بر زبان جاری می شود و به قامت لفظ درمی آید. یکی از مسایلی که اینجا با آن روبه رو هستیم وجه زیبایی شناختی زبان است که کم کم از بین رفته است. یعنی نسبت زبانی ای که دارای گونه ای نفوذ اجتماعی باشد، پذیرش اجتماعی خود را از دست داده است. به بیان دیگر، اصلاً شما را نمی شنوند و حاضر به مکث کردن و درنگ کردن درباره این معانی نیستند. در این حالت، زبان قابلیت ارتباطی خود را از دست داده است چرا که بخش قابل توجهی از این قابلیت منوط به وجه زیبایی شناختی آن است. یعنی اگر این معانی ناپسند جلوه بکند، نامعقول هم می شود.

این پژوهشگر فلسفه گفت: نسبت سوم از وجه اراده با شبکه معنایی–هنجاری برقرار می شود. این نسبت به دو قسم فردی و نهادی تقسیم می شود. در وجه فردی این شبکه های معنایی در نسبت با افراد مختلف مساوی نیست. یعنی شماری از افراد در موقعیت نمایندگی این شبکه معنایی قرار می گیرند. امروزه، التزام عملی افراد به لوازم شبکه های معنایی درحال از دست رفتن است.

وی افزود: در وجه نهادی، تصرف ارادی افراد به سبب حسن نیت، به حدودهای نهادی، باعث کژکارکردی یا بی کارکردی نهادی می شود و تجربه نهادی ما را مخدوش می سازد. من فکر می کنم که امروز مهم ترین چیزی که معانی جمعی جامعه ما را می سازد تجربه های نهادی ماست. هیچ چیزی بیشتر از تجربه های نهادی افراد، شناخت اجتماعی را شکل نمی دهد.

او در پایان گفت: بخش قابل توجهی از شبکه های معنایی که جمهوری اسلامی براساس آن شکل گرفته است و قوام پیدا می کند و پابرجا می ماند بنابر نوع مناسبات عقلانی، روایت زبانی و ارادی به مرور زمان در حال تهی شدن هستند. تمام این منطقِ رفتارها، تعیین می کند این معانی تثبیت می شوند یا فرسوده می شوند. پیامد این نوع نسبت با معانی، ازدست دادن کارکرد معنایی است و مهم تر آنکه دیگر این شبکه های معنایی نمی توانند تنظیم گر اراده های عمومی باشند. بخش قابل توجهی از مناقشات فرهنگی امروز ما این است که شبکه معانی مورد وفاق جامعه نیست.

* برای سیاست گذاری فرهنگی، اول باید دانست که فرهنگ در کجا تولید می شود

در بخش پایانی این نشست اسماعیل نوده فراهانی کارشناس ارشد دفتر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس، با طرح این پرسش که «سیاست فرهنگی از کجا می آید؟» صحبت خود را آغاز کرد. او گفت ما با سوالی روبه رو هستیم: یعنی فرهنگ جامعه چگونه شکل می گیرد یا ساخته می شود؟ تشخیص دولت از مسیر ساخته شدن فرهنگ چیست؟ نکته قابل توجه این است که گفتمان دولت از سیاست فرهنگی دولت نمی تواند جدا باشد. دولت سرکار آمده اولاً باید توضیحی از فرهنگ داشته باشد، باید تحلیلی از چگونگی ساخته شدن فرهنگ داشته باشد تا بتواند سیاست فرهنگی اتخاذ کند.

فراهانی در ادامه افزود: نکته ای که باید بگویم این است که اصلاً دولت ها به فرهنگ بی توجه نبودند. برای مثال در دولت اعتدال، با ورود آذری جهرمی به وزرات ارتباطات، دولت فرهنگ را از آنجا پیگیری کرد. در واقع دولت موفق شد موتور فرهنگ را به فضای مجازی ببرد. پس دولت باید تشخیص بدهد ابزارهای تغییر فرهنگ چیست و فرهنگ چگونه تغییر می کند. الان همه چیز مسکوت شده است و ایده های دولت های دیگر را مصرف می کنیم.

 

تاثیر تورم بر رفتار های فرهنگی